به گزارش اقتصاد معاصر؛ طبق اعلام رسمی، یارانه خانوارهای سه‌نفره‌ای که میانگین خرید خرد و اجاره ماهانه‌شان بیش از ۵۰ میلیون تومان باشد، در خطر حذف قرار دارد. دولت با هدف دقیق‌تر کردن دهک‌بندی یارانه نقدی و شناسایی خانوارهای پردرآمد، این شاخص تازه را جایگزین بخشی از معیارهای قبلی کرده است. با اجرای این طرح، نحوه قطع یارانه نقدی از حالت سنتی مبتنی بر درآمد، به مدل جدیدی بر پایه هزینه‌های واقعی خانوارها تغییر می‌کند؛ تغییری که به گفته برخی کارشناسان، ممکن است برای طبقه متوسط غافلگیرکننده باشد.
در نسخه تازه دهک‌بندی، شاخص‌های اقتصادی و مالی خانوارها با داده‌های بانکی و سامانه‌های شناسایی دارایی مقایسه می‌شود. مهم‌ترین معیارهای اعلام‌شده برای قطع یارانه نقدی عبارت‌اند از:
۱. سرانه درآمد یا هزینه خانوار
اگر سرانه هزینه ماهانه هر عضو خانوار بیش از ۱۰ میلیون تومان باشد، خانوار در دهک پردرآمد محسوب شده و یارانه آن حذف می‌شود.
این رقم شامل مجموع هزینه‌های خوراک، حمل‌ونقل، درمان، آموزش و سایر اقلام است.
با این حال، هزینه مسکن در محاسبه این شاخص به‌صورت محدود یا غیرمستقیم لحاظ شده که مورد انتقاد کارشناسان است.
۲. تراکنش‌های مالی و حساب بانکی
گردش مالی بالا در حساب‌های بانکی، وجود سپرده‌های قابل‌توجه و معاملات مکرر، یکی از عوامل مؤثر در شناسایی خانوارهای پردرآمد است.
مبنای محاسبه، میانگین تراکنش ماهانه و مانده حساب‌های فعال اعضای خانوار است.
۳. دارایی‌ها، خودرو و سفر‌های خارجی
داشتن خودرو‌های لوکس یا چند خودرو، مالکیت دارایی‌های سرمایه‌ای (نظیر طلا، ارز، ملک تجاری) و انجام سفر خارجی از معیارهای حذف یارانه به شمار می‌رود.
دولت اعلام کرده است که «سفر خارجی شخصی یا خانوادگی» یکی از شاخص‌های مستقیم دهک‌بندی جدید محسوب می‌شود.
۴. وضعیت ملکی و سکونتی
در حالی‌که هزینه مسکن بیش از ۳۵ درصد از کل هزینه خانوارها در کشور و بیش از ۶۰ درصد در کلان‌شهر‌هایی مانند تهران را تشکیل می‌دهد، هنوز «مالکیت یا اجاره‌نشینی» در سیستم دهک‌بندی نقش تعیین‌کننده‌ای ندارد.
این موضوع باعث شده بسیاری از مستأجران با هزینه‌های سنگین مسکن، در دهک‌های بالا قرار گیرند و یارانه‌شان قطع شود، در حالی‌که توان مالی واقعی آنها پایین‌تر از سطح تعیین‌شده است.
در تصمیمی تازه از سوی دولت، معیار جدیدی برای قطع یارانه نقدی خانوارها معرفی شده است. بر اساس این تغییر، شاخصی با عنوان «خرید خرد» به فرآیند دهک‌بندی یارانه‌بگیران اضافه شده و خانوار سه‌نفره‌ای که میانگین ماهانه خرید خرد و اجاره‌بهای آنها در شش ماه گذشته بیش از ۵۰ میلیون تومان باشد، از فهرست یارانه‌بگیران حذف می‌شود.
این تصمیم با هدف ساده‌سازی ارزیابی وضعیت اقتصادی خانوارها و شناسایی دقیق‌تر دهک‌های پردرآمد اتخاذ شده است و قرار است به مرور جایگزین برخی از شاخص‌های پیچیده و غیرشفاف قبلی شود.
بر اساس اعلام منابع رسمی، «خرید خرد» شامل تراکنش‌های انجام‌شده از طریق کارت‌خوان‌های فروشگاهی است که در زندگی روزمره خانوارها انجام می‌شود.
برای مثال، خرید از فروشگاه، نانوایی، سوپرمارکت و سایر پرداخت‌های روزمره در این دسته قرار می‌گیرند.
طبق ضوابط جدید، برای هر فرد سقف خرید خرد ماهانه ۱۰ میلیون تومان تعیین شده است؛ بنابراین، سقف مجاز برای خانوار سه‌نفره ۳۰ میلیون تومان در ماه است.
اگر مجموع این هزینه‌ها همراه با میزان اجاره پرداختی در شش ماه گذشته، به‌طور میانگین از ۵۰ میلیون تومان در ماه عبور کند، آن خانوار در دهک‌های بالای درآمدی شناسایی شده و یارانه نقدی آن قطع می‌شود.
به گفته کارشناسان اقتصادی، یکی از چالش‌های اصلی دولت در دهک‌بندی خانوارها، عدم شفافیت درآمدهای واقعی و تنوع مشاغل غیررسمی بوده است.
بسیاری از افراد دارای درآمدهایی هستند که در سیستم مالیاتی یا بانکی ثبت نمی‌شود.
به همین دلیل، دولت این‌بار تصمیم گرفته است به جای تمرکز بر درآمد، شاخص هزینه را ملاک قرار دهد تا تصویری واقعی‌تر از وضعیت معیشتی مردم به دست آورد.
به باور تحلیلگران، شاخص «خرید خرد» نسبت به گردش حساب یا درآمدهای اعلام‌شده، معیار دقیق‌تری از سطح زندگی خانوارها ارائه می‌دهد و می‌تواند ابزار مؤثرتری برای شناسایی دهک‌های بالاتر باشد.
برخلاف طرح‌های گذشته که گاهی مبنای محاسبه یک‌ماهه داشتند، در طرح جدید، میانگین شش‌ماهه خرید و اجاره خانوارها مبنا قرار گرفته است.
هدف از این تصمیم، جلوگیری از حذف اشتباه خانوارها به‌دلیل هزینه‌های موقتی یا فصلی است؛ مانند خرید وسایل خانه، هزینه درمان یا پرداخت اجاره سنگین در ماه خاص.
به این ترتیب، دولت می‌کوشد ثبات و عدالت بیشتری در دهک‌بندی یارانه‌ها ایجاد کند و خانوارها را بر اساس رفتار اقتصادی بلندمدت‌تری مورد ارزیابی قرار دهد.
بر اساس اعلام سازمان هدفمندی، تا پایان تابستان ۱۴۰۴، یارانه بیش از ۸ میلیون نفر قطع شده است.
پیش‌بینی می‌شود این رقم تا پایان سال به ۱۸ میلیون نفر برسد.
دولت وعده داده است که منابع آزادشده از این محل صرف افزایش یارانه دهک‌های پایین، کمک معیشتی و حمایت از اقشار آسیب‌پذیر خواهد شد.
جهت ثبت اعتراض به حذف یا تغییر دهک‌بندی یارانه خانوار، باید به سامانه رسمی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی به نشانی زیر مراجعه کنید:
آدرس سامانه: hemayat.mcls.gov.ir
در این سامانه با وارد کردن کد ملی سرپرست خانوار و شماره همراه (که باید حتماً به نام سرپرست ثبت شده باشد)، می‌توانید وضعیت دهک‌بندی و علت حذف یا تغییر یارانه را مشاهده کرده و در صورت نیاز، اعتراض خود را ثبت نمایید.
براساس اعلام وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، چهار روش برای استعلام دهک اقتصادی خانوارها در نظر گرفته شده است:
۱. سامانه حمایت
معتبرترین و دقیق‌ترین روش برای اطلاع از وضعیت دهک‌بندی، مراجعه به سامانه حمایت معیشتی است. متقاضیان می‌توانند با ورود به این سامانه و استفاده از پنجره ملی خدمات دولت هوشمند، وضعیت دهک خود را مشاهده کنند. مراحل ورود شامل موارد زیر است:
مراجعه به hemayat.mcls.gov.ir
انتخاب گزینه "ورود و ثبت‌نام"
ورود از طریق پنجره ملی خدمات دولت هوشمند با شماره ملی سرپرست خانوار
ثبت شماره تلفن همراه سرپرست و دریافت کد تأیید پیامکی
مشاهده وضعیت دهک اقتصادی در بخش "وضعیت اقتصادی خانوار"
۲. کد دستوری USSD
سرپرستان خانوارهایی که به اینترنت دسترسی ندارند، می‌توانند با شماره‌گیری کد دستوری #کدملی*۴۳۸۵۷۴ * از طریق تلفن همراه، وضعیت یارانه خود را بررسی کنند. در این روش، نتیجه استعلام به‌صورت پیامکی ارسال می‌شود.
۳. تلفن گویای وزارت رفاه
وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی شماره‌های ۰۲۱-۶۳۶۹ و ۰۲۱-۶۳۶۹۰۹۲۰ را برای پاسخگویی به سوالات شهروندان درباره دهک‌بندی و یارانه فعال کرده است. افراد می‌توانند با تماس با این شماره‌ها و ارائه کد ملی سرپرست خانوار، اطلاعات مربوط به دهک اقتصادی خود را دریافت کنند.
۴. مراجعه حضوری به دفاتر پلیس +۱۰
افرادی که به اینترنت یا تلفن همراه دسترسی ندارند، می‌توانند با مراجعه حضوری به دفاتر پلیس +۱۰ و ارائه کارت ملی، از وضعیت دهک اقتصادی خانوار خود مطلع شوند.
بررسی کارشناسان نشان می‌دهد استفاده از شاخص خرید خرد می‌تواند دقت نظام دهک‌بندی را افزایش دهد، اما خطر خطا نیز همچنان وجود دارد.
برای مثال، خانوارهای متوسطی که به‌دلیل اجاره سنگین یا خرید گروهی کالاها، تراکنش‌های بالایی دارند، ممکن است به‌اشتباه در دهک‌های بالا قرار گیرند.
کارشناسان پیشنهاد می‌کنند دولت فرآیند اعتراض و بازبینی یارانه‌ها را تقویت کند تا عدالت اقتصادی حفظ شود و خانواده‌هایی که واقعاً نیازمندند، از حذف اشتباه مصون بمانند.