به گزارش خبرنگار اقتصاد معاصر؛ سازمان کل گمرک عراق در اطلاعیهای رسمی اعلام کرده است که نخستین محموله ترانزیت تحت کنوانسیون TIR از ایران وارد عراق شده و از گذرگاه شلمچه به سمت کویت حرکت کرده است؛ موضوعی که رسانهها آن را آغاز عملیاتی شدن ترانزیت زمینی میان تهران و کویت از مسیر بغداد توصیف کردهاند.
در این اطلاعیه اشاره شده که محموله با استفاده از سامانههای ردیابی و قفل الکترونیکی تایید شده بینالمللی جابهجا شده و در چارچوب نظام TIR مورد استقبال قرار گرفته است. گمرک عراق تأکید کرده که این رخداد، یک جهش کیفی در مسیر توسعه فعالیتهای ترانزیتی این کشور بهشمار میرود و تأثیر مستقیمی بر تسهیل جریان کالا، افزایش کارایی امنیت گمرکی و کاهش زمان و هزینه حملونقل دارد؛ موضوعی که با استانداردهای بینالمللی همسو است و جایگاه عراق را در رقابت کریدورهای ترانزیتی منطقه تقویت میکند.
محموله ترانزیتی ایران به کویت تحت نظام بینالمللی TIR جابهجا شده است؛ سیستمی که یکی از مهمترین ابزارهای تسهیل حملونقل جادهای بینالمللی بهشمار میرود.
در این نظام، کالاها در کشور مبدا پلمب میشوند و تا مقصد نهایی، بدون نیاز به بازرسیهای مکرر مرزی عبور میکنند. این سازوکار باعث کاهش توقف در مرزها، کاهش هزینههای گمرکی و افزایش پیشبینیپذیری زمان تحویل کالا میشود.
نسخههای جدید TIR که به سامانههای رهگیری و قفلهای الکترونیکی مجهز شدهاند، سطح امنیت محمولهها را افزایش داده و امکان نظارت لحظهای بر مسیر حرکت کالا را فراهم کردهاند.
استفاده از این ظرفیت در مسیر ایران–عراق–کویت نشان میدهد که سه کشور در حال حرکت به سمت همسویی با استانداردهای نوین تجارت و لجستیک بینالمللی هستند.
فعال شدن مسیر زمینی میان ایران و کویت از طریق عراق، در مقایسه با مسیرهای سنتی دریایی، مزایای اقتصادی قابلتوجهی به همراه دارد. بخش عمده تجارت دو کشور تاکنون از طریق بنادر انجام میشد؛ مسیری که اگرچه ظرفیت بالایی دارد، اما با هزینههای بندری، ازدحام، محدودیتهای زمانی و افزایش هزینه حمل برای برخی کالاها همراه است.
مسیر زمینی بهویژه برای کالاهایی با ارزش افزوده بالاتر، کالاهای فاسدشدنی، مصالح ساختمانی و محصولات غذایی میتواند زمان تحویل را کوتاهتر کرده و هزینه نهایی را کاهش دهد. همین مزیتهاست که باعث شده فعالان اقتصادی این مسیر را بهعنوان یک گزینه مکمل و رقابتی در کنار حملونقل دریایی ارزیابی کنند.
فعالسازی این مسیر در چارچوب راهبرد عراق برای تبدیلشدن به هاب ترانزیتی منطقه انجام شد.
این تحول را باید در چارچوب سیاست کلان عراق برای ایفای نقش فعالتر در ترانزیت منطقهای تحلیل کرد. بغداد در سالهای اخیر تلاش کرده با توسعه گذرگاههای مرزی، بهروزرسانی رویههای گمرکی و مشارکت در کنوانسیونهای بینالمللی، موقعیت جغرافیایی خود را به یک مزیت اقتصادی تبدیل کند.
مقامهای گمرکی عراق در اظهارات رسمی خود اعلام کردهاند که این دستاورد، نتیجه رویکرد اصلاحی در مدیریت گمرک و حرکت به سمت نوسازی دیجیتال است. آنها تأکید کردهاند که عراق در مسیر تبدیلشدن به یک حلقه فعال در زنجیره ترانزیت منطقهای حرکت میکند؛ حلقهای که کشورهای همجوار را به هم متصل کرده و جریان کالا را با امنیت و اطمینان بیشتری تسهیل میکند.
با وجود ظرفیتهای جغرافیایی، اجرای عملی این مسیر تا پیش از این با موانع متعددی مواجه بود. زیرساختهای لجستیکی عراق، بهویژه در حوزه پایانههای مرزی هوشمند، انبارداری و اتصال دیجیتال گمرکها، آمادگی کامل نداشت.
علاوه بر آن، هماهنگیهای حقوقی و اجرایی میان ایران، عراق و کویت، بهخصوص در زمینه تردد رانندگان و مجوزهای حملونقلی، زمانبر و پیچیده بود.
مسائل امنیتی در برخی مقاطع، هزینههای بیمه و نبود توافق جامع حملونقل نیز از عواملی بودند که مانع شکلگیری یک مسیر پایدار ترانزیتی میشدند. اجرای نخستین محموله TIR نشان میدهد که بخشی از این موانع اکنون برطرف شده، هرچند مسیر هنوز در مرحله تثبیت قرار دارد.
در حال حاضر، ترانزیت میان ایران و عراق در قالب TIR سنتی انجام میشود، در حالی که نسخه دیجیتال این نظام موسوم به eTIR هنوز بهطور کامل عملیاتی نشده است. گزارشهای بینالمللی نشان میدهد که دو کشور برای تکمیل زیرساختهای فنی و تبادل الکترونیکی دادهها، اجرای کامل eTIR را بهطور موقت به تعویق انداختهاند.
با تکمیل این زیرساختها، انتظار میرود سطح شفافیت، سرعت و امنیت ترانزیت افزایش یابد و مسیر ایران–عراق–کویت به یکی از رقابتیترین مسیرهای زمینی منطقه تبدیل شود.
بر اساس آمارهای موجود، حجم تجارت ایران و کویت در سال ۲۰۲۵ در محدوده ۲۰۰ تا ۲۲۰ میلیون دلار برآورد میشود؛ رقمی که در مقایسه با تجارت ایران با عراق، امارات یا ترکیه بسیار پایینتر است. ایران عمدتاً کالاهایی مانند سیمان، گچ، مصالح ساختمانی، مواد غذایی و آبزیان به کویت صادر میکند، در حالی که واردات از کویت به ایران محدود و عمدتاً صنعتی است.
فعال شدن مسیر زمینی میتواند هزینه مبادله را کاهش داده و انگیزه صادرکنندگان ایرانی برای حضور فعالتر در بازار کویت را افزایش دهد. این موضوع بهویژه برای بخش خصوصی اهمیت دارد و میتواند به تدریج تراز تجاری دو کشور را متحول کند.
در حالی که ایران با کشورهایی مانند عراق، امارات و ترکیه مبادلات چندمیلیارددلاری دارد، سطح تجارت با کویت همچنان پایین باقی مانده است. این اختلاف نشان میدهد که ظرفیت استفادهنشده قابلتوجهی در روابط اقتصادی دو کشور وجود دارد.
کارشناسان معتقدند تنوعبخشی به مسیرهای حملونقل، بهویژه از طریق ترانزیت زمینی، میتواند یکی از ابزارهای کلیدی برای فعالسازی این ظرفیت باشد و جایگاه کویت را در سبد شرکای تجاری ایران ارتقا دهد.
در مجموع، ورود نخستین محموله ترانزیت ایران به کویت از مسیر عراق را میتوان یک گام عملی و مهم در جهت بازتعریف تجارت منطقهای دانست. اگر این مسیر با تکمیل زیرساختهای دیجیتال، تسهیل مقررات مرزی و حمایت نهادهای دولتی و بخش خصوصی همراه شود، میتواند از یک تجربه محدود فراتر رفته و به یک کریدور پایدار و اثرگذار تبدیل شود.
این مسیر نهتنها امکان کاهش هزینه و زمان تجارت را فراهم میکند، بلکه میتواند نقش ایران، عراق و کویت را در زنجیره تأمین منطقهای تقویت کرده و به افزایش همگرایی اقتصادی در شمال خلیج فارس بینجامد.