به گزارش خبرنگار اقتصاد معاصر؛ مردم دنیا علاقه خاصی به محصولات کشاورزی، علی‌الخصوص محصولات باغبانی دارند، در این حوزه ایرانیان نیز شاید بتوان گفت بیش از مردم دنیا از این نوع محصولات استفاده می‌کنند، یکی از این محصولات خیار است.
در همین راستا حمایت‌های لازم برای کشت و عرضه این محصول، یکی از الزامات پیش روی سیاست‌گذاران محسوب می‌شود، این در حالی بوده که برخی چالش‌ها، سد راه رشد کشاورزی و باغبانی کشور است، بسیاری از کارشناسان بخش کشاورزی بر این باورند که عدم استقرار مدیریت واحدهای تولیدی به ویژه برای واحدهای کوچک و خرده مالکی، عدم رعایت الگوی بهینه کشت متناسب با میزان منابع و امکانات تولیدی و تقاضای بازار محصولات باغبانی، عدم شناسایی و تکمیل زنجیره‌های تولید و ارزش محصولات، ضعف در مدیریت بازار داخلی و صادراتی محصولات کشاورزی و باغبانی و ناکارآمدی نظام توزیع و تنظیم بازار، ضعف در مدیریت منابع آب، پایین بودن بهره‌وری آب و کمبود سرمایه‌گذاری در آب و خاک و منابع پایه، ناکارآمدی سیاست‌های حمایتی ناشی از عدم تناسب نظام تعرفه‌ای و یارانه‌ها با ساختار تولید و ضعف در حفظ منابع تولید و کم‌توجهی به پایداری تولید و درآمد بخش کشاورزی، تنها بخشی از چالش‌های بخش باغبانی کشور هستند.
به طوری کلی خیار در بازار محصولات کشاورزی، دو نوع است. خیارهای به اصطلاح زمینی و خیارهای گلخانه‌ای که هر کدام ویژگی خاص خود را دارند. به عنوان مثال خیارهای زمینی یا بوته‌ای که طعم و مزه مطلوب‌تری دارند ولی خیارهای گلخانه‌ای از ظرافت و شکل ظاهری بهتری برخوردار هستند که از همین‌رو از آنها به عنوان خیار مجلسی یاد می‌شود.
میزان سطح بارور و زیر کشت خیار کشور در نوع است، چراکه خیار هم زمینی و به طور زراعی کشت می‌شود و هم به صورت گلخانه کشت خواهد شد. بررسی آمارهای وزارت جهاد کشاورزی نشان می‌دهد که در سال زراعی ۹۸-۹۷، میزان سطح زیر کشت خیار کشور ۵۱،۶۶۷ هکتار بوده و از این طریق یک میلیون و ۴۳۰ هزار و ۶۶۷ تن خیار تولید شده است. این در حالی بوده که میزان سطح کشت در سال زراعی بعد (۹۹-۹۸)، ۸.۴ درصد کاهش یافت و میزان تولید نیز با کاهش ۶.۵ درصدی به یک میلیون و ۳۳۷ هزار و ۳۴۴ تن رسید.
این کاهش در سال زراعی ۱۴۰۰-۹۹ چشمگیرتر بود، به طوری که میزان سطح کشت با کاهش ۵۵.۴ درصدی به ۲۱ هزار و ۴۸ هکتار و میزان تولید نیز با افت ۶۱.۷ درصدی به ۵۱۱ هزار و ۷۹ تن رسید.
در سال زراعی ۱۴۰۱-۱۴۰۰، میزان سطح زیر کشت و تولید خیار در کشور کمی رشد داشت و به ترتیب ۲۲،۶۸۶ هکتار و ۵۷۷،۴۱۸ تن بودند. با این حال این رشد جزئی در سال زراعی ۱۴۰۲-۱۴۰۱ تداوم نداشت و میزان سطح زیر کشت با کاهش ۲۱.۵ درصدی ۱۷ هزار و ۸۰۲ هکتار و میزان تولید هم با کاهش ۲۴.۷ درصد به ۴۳۴ هزار و ۷۱۷ تن رسید.
آمار سطح کشت در بخش تولید خیار گلخانه‌ای کمی متفاوت است اما به دلیل شرایطی که این شیوه به همراه دارد، میزان تولید خیار کشور در این بخش مطلوب است. بررسی آمارهای وزارت جهاد کشاورزی نشان می‌دهد که سطح بارور خیار در سال ۹۸، به میزان ۷ هزار و ۴۱۴ هکتار ثبت شده و میزان تولید خیار کشور، یک میلیون و ۹۱۴ هزار و ۳۰۵ تن بوده است.
کشور در سال ۹۹، هم با رشد سطح بارور و هم با رشد در تولید خیار گلخانه‌ای مواجه بود، به طوری که سطح بارور در این سال نسبت به سال گذشته، ۱.۶ درصد رشد داشت و به ۷ هزار و ۵۳۹ هکتار رسید. همچنین میزان تولید خیار گلخانه‌ای نیز در این سال با رشد جزئی، یک میلیون و ۹۲۳ هزار و ۸۶۵ تن ثبت شد.
بررسی آمارها نشان می‌دهد که میزان تولید خیار در سال ۱۴۰۰ چندان مطلوب نبوده و سطح بارور به ۴ هزار و ۸۵۳ هکتار و میزان تولید به یک میلیون و ۵۲۵ هزار و ۲۸۰ تن رسید.
با این حال میزان تولید خیار گلخانه‌ای در سال‌های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ مجددا با رشد در سطح و تولید نسبت به سال ۱۴۰۰ مواجه شدند، به طوری که سطح بارور برای این محصول در این دو سال، به ترتیب ۸،۱۱۸ و ۸،۰۴۰ هکتار بود. میزان تولید خیار گلخانه‌ای در این دو سال نیز به ترتیب ۱،۵۵۱،۶۳۲ و ۱،۹۱۱،۴۶۸ تن ثبت شده است.
در طول سال‌های ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۲، سه استان همواره پیشرو در تولید خیار گلخانه‌ای بودند. در سال ۹۸، تهران با میزان تولید ۷۵۹،۱۲۳ تن در رتبه اول، جنوب استان کرمان با تولید ۳۷۶،۸۰۰ تن در رتبه دوم و یزد نیز با تولید ۲۹۴،۲۱۰ تن در رتبه سوم قرار گرفتند.
در سال ۹۹ نیز جایگاه استان‌ها به همین ترتیب بود و تهران با تولید ۷۵۹،۲۸۸ تن در رتبه اول، جنوب کرمان با تولید ۴۱۰،۶۴۰ تن در رتبه دوم و یزد نیز با تولید ۲۵۷،۸۳۰ تن در رتبه سوم قرار گرفتند. گفتنی است که در سال ۱۴۰۰ نیز همین ترتیب تکرار شد اما میزان تولید استان‌ها نسبت به دو سال قبل از آن، کاهشی بود. در این سال، میزان تولید خیار گلخانه‌ای تهران ۶۶۹،۴۷۱ تن، جنوب کرمان ۲۸۲،۰۲۸ تن و یزد ۲۱۲،۷۸۸ تن بوده است.
ترتیب استان‌های پیشرو در تولید این محصول گلخانه‌ای در سال‌های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ تغییر کرد، به طوری که در سال ۱۴۰۱، میزان تولید در تهران ۶۵۳،۰۴۷ تن، یزد ۲۹۸،۷۷۵ و جنوب کرمان نیز ۲۹۵،۰۶۰ تن بود. همچنین در سال ۱۴۰۲، تهران ۹۲۷،۹۴۸ تن، یزد ۳۶۰،۵۷۹ و جنوب کرمان ۳۴۴،۹۷۲ تن خیار تولید کرده‌اند.
ایران در طی سال‌های گذشته بذر خیار را وارد کرده و در همین سال‌ها توانسته تا از طریق صادرات خیار برای کشور، ارزآوری داشته باشد. بررسی آمارهای گمرک ایران نشان می‌دهد که میزان واردات بذر خیار در سال ۱۴۰۰، از لحاظ وزن ۳۷ هزار و ۱۴ کیلوگرم و از لحاظ ارزش ۱۸ میلیون و ۹۶۵ هزار و ۴۵۱ دلار بوده است.
میزان بذر خیار وارداتی در سال ۱۴۰۱، از لحاظ وزن با کاهش ۷ هزار کیلوگرمی مواجه شد و به ۳۰ هزار و ۵۳۲ کیلوگرم رسید اما از لحاظ ارزش، با رشد تقریبا ۶۰۰ هزار دلاری روبه‌رو شده و به ۱۹ میلیون و ۵۳۵ هزار و ۷۲۵ دلار رسید.
بررسی آمارها نشان می‌دهد که در سال ۱۴۰۲ از لحاظ وزن، ۲۵ هزار و ۸۴۶ کیلوگرم بذر خیار وارد کشور شده که ارزشی معادل ۱۸ میلیون و ۹۹۲ هزار و ۸۶۵ دلار داشته است. همچنین در ۸ ماهه امسال نیز میزان واردات بذر خیار از لحاظ وزن ۲۲ هزار و ۹۱۰ کیلوگرم و از لحاظ ارزش ۱۵ میلیون و ۷۳۳ هزار و ۲۱۷ دلار بوده است.
در مقابل واردات بذر خیار، ایران توانسته است که در همین سال‌های بررسی شده، صادرات خیار داشته باشد. بررسی آمارهای گمرک نشان می‌دهد که میزان صادرات انواع خیار در سال ۱۴۰۰ از لحاظ وزن ۱۶۶ هزار و ۲۵۸ تن و از لحاظ ارزش نیز ۴۵ میلیون و ۳۰۸ هزار و ۲۹ دلار بوده است.
این آمار در سال ۱۴۰۱ با رشد مواجه شده، به طوری که از لحاظ وزن ۱۷۵،۴۰۷ تن و از لحاظ ارزش ۴۷ میلیون و ۵۷۸ هزار و ۵۸۰ دلار بوده است. در سال ۱۴۰۲ نیز میزان صادرات خیار از لحاظ وزن، ۱۸۱ هزار و ۷۵۱ تن و از لحاظ ارزش نیز ۴۹ میلیون و ۸۴۰ هزار و ۷۷۸ دلار ثبت شده است.
بررسی آمار ۸ ماهه امسال نیز اینطور بوده که میزان صادرات خیار از لحاظ وزن ۵۵ هزار و ۱۲۸ تن و از لحاظ ارزش نیز ۱۵ میلیون و ۷۳ هزار و ۲۷۰ دلار بوده است.
پس از گرانی‌های مختلف در حوزه محصولات باغبانی اخیرا این قطار گرانی به ایستگاه محصول باغبانی خیار هم رسید. البته گرانی خیار در این برهه زمانی، به عقیده بسیاری از کارشناسان به دلیل تغییر فصل و سرد شدن هوا و چه‌بسا آسیب به تولید این محصولات بوده است. با این حال بررسی‌های میدانی از بازار میوه و تره‌بار حاکی از رشد ۹۷ درصدی قیمت خیار در مناطق شهری بوده، به طوری که اکنون قیمت این محصول به ازای هر کیلوگرم ۴۲ هزار تومان است.
در همین راستا اسدالله کارگر، رئیس اتحادیه فروشندگان میوه و سبزی بیان کرده است: «کشت آزاد دلیل اصلی گرانی خیار است. از آنجا که هوای گرم برای رشد خیار مناسب‌تر بوده، در تابستان، کشاورزان می‌توانند سه بار در هفته محصول برداشت کنند اما در زمستان به دلیل سرما و شرایط نامساعد جوی، این تعداد کاهش پیدا می‌کند؛ یعنی کشت آزاد خیار در زمستان بازدهی مناسبی ندارد و با کشت گلخانه‌ای می‌توان از کمبود عرضه و از بین رفتن خیار جلوگیری کرد.»
از همین‌رو می‌توان دلیل اصلی این گرانی را کشت آزاد خیار دانست که همین موضوع می‌تواند اهتمام سیاست‌گذاران را نسبت به ارائه تسهیلات مناسب به تولیدکنندگان این محصول را ارتقا دهد؛ در دسترس قرار دادن فناوری‌های نوین برای مقابله با چالش‌های ناشی از برودت هوا که به میوه‌ها، سبزیجات و سایر مواد غذایی آسیب می‌زند، نیز مهم است.