به گزارش خبرنگار اقتصاد معاصر؛ هرچند کشورهای خلیج فارس به داشتن منابع نفت و گاز در جهان شناخته می‌شوند اما در عرصه برق، آب و تا حدودی گاز، با چالش‌های جدی روبه‌رو هستند. این امر باعث می‌شود تا این کشورها با وجود داشتن چالش‌ها و برخی رقابت‌های ژئوپلیتیکی، به همکاری با یکدیگر به ویژه در حوزه‌های آب و برق سوق یابند که البته این امر می‌تواند زمینه نزدیکی بیشتر کشورها مانند ایران و عربستان باشد.
قرارداد پنج‌ساله اخیر گاز ایران و عراق که ایران روزانه ۵۰ میلیون متر مکعب گاز طبیعی به عراق می‌رساند و برقراری مجدد روابط دیپلماتیک بین ایران و عربستان سعودی پس از ۷ سال، نشانه‌ای از تلاش‌ها برای تقویت همکاری منطقه‌ای در مواجهه با نگرانی‌های حیاتی، مانند چالش‌های انرژی و آب است. با وجود فشارهای ژئوپلیتیکی مانند مخالفت ایالات متحده با چنین توافقاتی، انتظار می‌رود توافقات دوجانبه و چندجانبه بین ایران و سایر کشورهای خلیج فارس برای حمایت از ثبات اقتصادی و رفاه منطقه ایجاد شود.
بر اساس گزارش موسسه سیاست عمومی بیکر، کشورهای حوزه خلیج فارس شامل بحرین، ایران، عراق، کویت، عمان، قطر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی درصد قابل توجهی از ذخایر اثبات شده نفت و گاز طبیعی جهان را در اختیار دارند. این کشورها برخی از میادین تولید انرژی خود را به طور کامل توسعه نداده‌اند یا منابع کافی برای توسعه آن‌ها به ویژه در بخش گاز طبیعی ندارند. عراق، کویت و امارات واردکنندگان خالص گاز هستند و واردات در سال ۲۰۲۲ به ترتیب ۵۰، ۴۰ و ۲۰ درصد از مصرف گاز آن‌ها را تشکیل می‌داد. عراق گاز را از ایران وارد و امارات گاز قطر را از طریق خط لوله دلفین تامین می‌کند. کویت تنها کشوری است که حدود ۴۶ درصد از کل گاز وارداتی آن از مناطق خارجی، یعنی آفریقا، اروپا و آمریکای شمالی و جنوبی تامین می‌شود.
در اوایل سال ۲۰۲۲، کویت یک یادداشت تفاهم با عربستان برای توسعه میدان گازی مشترک «آرش/الدره» امضا کرد. اما ایران با چنین توافقی مخالفت کرده و سهم خود در این میدان گازی را مطالبه کرده است. به احتمال زیاد تا زمانی که توافقی برای تعیین مرزهای دریایی بین سه کشور حاصل نشود، بهره‌برداری از میدان آرش در آینده نزدیک محقق نخواهد شد. این کشورها با توجه به توسعه اقتصادی و نیازهای منابع انرژی خود، احتمالا به بهره‌برداری مشترک و نه رقابتی از منابع در این منطقه خواهند رسید.
انتظار می‌رود که همکاری‌های منطقه‌ای از طریق اتصال به شبکه برق نیز توسعه یابد. در حال حاضر، بخشی از منطقه خلیج فارس از طریق یک شبکه برق -که توسط سازمان ارتباطات شورای همکاری خلیج فارس (GCCIA) اداره می‌شود- به هم متصل شده که عمان را از طریق امارات به عربستان سعودی، قطر، بحرین و کویت متصل می‌کند. در حالی که برنامه‌های توسعه برای GCCIA بلندپروازانه است.
عراق اخیرا قراردادی را با شورای همکاری خلیج فارس برای تبدیل شدن به بخشی از این شبکه امضا کرده و اهداف گسترش آن به اوراسیا و شرق آفریقا وجود دارد. توسعه GCCIA که شامل کشورهایی مانند ایران و ترکیه نیز می‌شود، قابلیت اطمینان و ثبات را برای شبکه‌های برق داخلی فراهم می‌کند. همچنین می‌تواند به عنوان عاملی مهم برای منطقه خلیج فارس در تبدیل شدن به قطب تولید و صادرات انرژی پاک به جهان باشد. موقعیت جغرافیایی منطقه، آن را در میان بالاترین دریافت‌کننده انرژی خورشیدی سالانه با بیش از ۲۱۰۰ کیلووات ساعت قرار می‌دهد و موقعیت آن در سرعت باد که می‌تواند به حدود ۱۰ متر بر ثانیه (m/s) برسد، در این امر تاثیرگذار است. این منابع انرژی پاک را می‌توان به صورت منطقه‌ای مورد بهره‌برداری قرار داد و به مناطق دیگر صادر کرد.
در سال ۲۰۲۱، گاز طبیعی و محصولات نفتی به ترتیب با سهم ۷۴ و ۲۳ درصدی برای تولید برق در منطقه خلیج فارس نقش غالب را داشتند. در مقابل، سهم بخش آب و سایر انرژی‌های تجدیدپذیر ۲ و ۱ درصد بود. با توجه به شبکه اتصال برق فعلی و چشم‌انداز توسعه آن در سال‌های آینده، بهره برداری منطقه از انرژی‌های تجدیدپذیر در تولید برق و نمک‌زدایی آب به میزان زیادی برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای مفید خواهد بود. البته در داخل کشورها، گام‌هایی در جهت گسترش استقرار انرژی‌های تجدیدپذیر در بزرگترین کشورهای منطقه مانند ایران، عربستان و امارات برداشته شده است. اهداف مشترک برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای می‌تواند محرک دیگری برای همکاری منطقه‌ای در بلندمدت باشد.
همه کشورهای خلیج فارس به جز ایران، کمتر از ۱۰۰۰ متر مکعب در سال سرانه آب شیرین طبیعی تجدیدپذیر دارند که این امر باعث فقر آبی این کشورها می‌شود. بنابراین، آن‌ها مجبورند برای برآورده کردن نیاز آب آشامیدنی خود به نمک‌زدایی آب دریا وابسته باشند. با وجود فراوانی آب شیرین طبیعی در ایران اما اکنون کشورمان در حال احداث واحدهای آب شیرین‌کن برای رفع چالش‌های خشکسالی است. علاوه بر این، ایران قصد دارد کریدورهای آبی ایجاد کند که سواحل خلیج فارس در جنوب ایران را به دریای خزر شمالی خود پیوند دهد. این طرح تنگه هرمز را به شرق کرمان متصل می‌کند و آب را به استان هرمزگان در سواحل خلیج فارس و همچنین استان‌ها و شهرستان‌های شرقی انتقال می‌دهد. همچنین انتقال آب از دریای عمان به استان اصفهان، زاهدان و زابل در استان سیستان و بلوچستان در این راستا است.
در عراق نیز با وجود رودخانه‌های دجله و فرات، این کشور با کمبود فزاینده آب شیرین مواجه است. این کشور برای تامین نیاز آب، یک واحد نمک‌زدایی آب رودخانه‌های شور در ۲۰ کیلومتری شمال بصره احداث کرد. در سال ۲۰۰۰، رهبران کشورهای عرب خلیج فارس عضو شورای همکاری خلیج فارس (GCC) تصمیم بر مطالعه‌ای برای اتصال آب گرفتند. این شبکه، آب شیرین تمام کشورهای این شورای همکاری را از نیروگاه‌های نمک‌زدایی در دریای عمان و خلیج فارس تامین می‌کند. سه کارخانه آب‌شیرین‌کن در صحار خلیج عمان، سلا امارات و خفجی در عربستان سعودی پیشنهاد شد. با توجه به فقر بحرانی آب و تجربه کشورهای حاشیه خلیج فارس در عملیات و برنامه‌ریزی شیرین‌سازی آب دریا، تصفیه آب و مدیریت منابع و انتقال آب شیرین در سراسر منطقه خلیج فارس، انتظار می‌رود که این منطقه در نهایت شاهد مذاکرات دوجانبه برای قراردادهای تامین این مایع حیاتی در آینده کوتاه‌مدت باشیم.
چالش‌های منطقه‌ای قابل توجهی برای توسعه و استفاده از منابع طبیعی، تولید و انتقال برق و دسترسی به آب در سراسر منطقه خلیج فارس وجود دارد. البته با وجود این چالش‌ها، فرصت‌های قابل توجهی برای استفاده از منافع مشترک کشورهای منطقه در راستای دستیابی به بستری برای رشد منطقه‌ای وجود دارد. باید دید که آیا برخی از موضوعات ذکر شده مانند توسعه میدان مشترک نفت و گاز، گسترش منطقه‌ای اتصال به شبکه برق و توسعه و توزیع مشترک آب، به طور کامل مورد استفاده قرار می‌گیرند؟ همه عوامل برای چنین نتایجی فراهم است و مطمئنا علاقه برای دستیابی به آن‌ها هم وجود دارد. بنابراین، انتظار می‌رود اقداماتی انجام شود که رفاه کلی منطقه را بهبود بخشد، حتی اگر سایر مسائل ژئوپلیتیکی که ریشه درگیری‌های منطقه‌ای هستند، پابرجا باشند.