به گزارش خبرنگار اقتصاد معاصر؛ برنج یکی از کالاهای اساسی و پرمصرف در کشور ما است و به نوعی عجین‌شده با سفره مردم است. بررسی‌های اخیر نشان می‌دهد که بازار برنج طی هفته‌های گذشته دستخوش نوسانات شدید قیمتی شده است.
در حالی که آمار رسمی نشان از تولید ۲.۷ میلیون تن برنج در سال جاری دارد و میزان نیاز کشور با احتساب سرانه مصرف ۳۶ کیلوگرم، بین ۳ تا ۳.۲ میلیون تن برآورد شده اما همچنان کمبود عرضه در بازار احساس می‌شود. این در حالی است که در ۱۱ ماهه اخیر، ۸۵۰ هزار تن برنج وارد شده اما هنوز بازار با نوسانات قیمتی روبه‌رو است. این وضعیت سوالات جدی درباره صحت آمار تولید و میزان واقعی سرانه مصرف را مطرح می‌کند.
به اعتقاد بسیاری از کارشناسان حوزه کشاورزی، یکی از چالش‌های اصلی در بازار برنج، اعلام نادرست میزان تولید داخلی است. آمار ۲.۷ میلیون تنی در حالی منتشر شده که شواهد حاکی از این است که میزان واقعی تولید کمتر از این مقدار است. اگر این رقم درست باشد، این سوال مطرح می‌شود که چرا بازار فقط چند ماه پس از برداشت محصول دچار کمبود شده است؟ آیا حجم بالایی از تولید احتکار شده یا اینکه میزان مصرف واقعی از برآوردهای رسمی بالاتر است؟
همچنین یکی دیگر از دلایلی که طی روزهای اخیر مطرح شده، کاهش واردات و ممنوعیت‌های فصلی است. ممنوعیت فصلی واردات برنج که با هدف حمایت از تولیدکنندگان داخلی اعمال می‌شود، عملا به نفع دلالان و واسطه‌ها تمام شده است. در تابستان امسال، این ممنوعیت باعث کاهش موجودی برنج وارداتی و در نهایت به افزایش قیمت منجر شد، این وضعیت در ماه‌های اخیر، به ویژه با محدودیت‌های جدید ثبت سفارش و تاخیر در تخصیص ارز نیز تکرار شده است.
یکی دیگر از دلایلی که شاید در بحث قیمت و میزان عرضه برنج مهم باشد، نرخ ارز و تاثیر آن بر قیمت این محصول خواهد بود. واردکنندگان برنج همواره با چالش نرخ ارز روبه‌رو بوده‌اند. در شرایطی که واردات برنج با ارز نیمایی انجام شده اما فروش آن بر اساس نرخ ارز بازار آزاد صورت می‌گیرد و این می‌تواند به افزایش هزینه‌های تامین برنج خارجی و در نهایت گرانی برنج وارداتی ختم شود. علاوه بر این، تخصیص با تاخیر ارز موجب شده که واردکنندگان برای ثبت سفارش جدید ریسک نکنند که همین مساله به اعتقاد بسیاری از فعالان حوزه کشاورزی، کمبود عرضه را تشدید کرده است.
همچنین در شرایط این چنینی، همواره برخی افراد دست به احتکار می‌زنند تا سود بیشتری از مساله ببرند. از همین‌رو با توجه به افزایش مداوم قیمت برنج، این گزاره نیز مطرح است که برخی از خانوارها اقدام به خرید و ذخیره‌سازی می‌کنند که این مساله خود موجب کاهش عرضه در بازار می‌شود. در کنار این، برخی واسطه‌ها و دلالان نیز با احتکار برنج، فشار بیشتری بر بازار وارد کرده و روند افزایشی قیمت را تشدید کرده‌اند.
یکی از اصلی‌ترین اقدامات در حوزه تنظیم بازار برنج می‌تواند شفافیت باشد، چراکه عدم شفافیت در آمار تولید و میزان مصرف، یکی از عوامل اصلی نوسانات بازار برنج است. برای جلوگیری از این چالش، باید داده‌های دقیق‌تری درباره میزان واقعی تولید و مصرف داخلی منتشر شود. این امر می‌تواند از سوءاستفاده دلالان و اعلام نادرست آمار جلوگیری کند. البته این مساله فقط مربوط به برنج نمی‌شود و یکی از مطالباتی که بسیاری از کارشناسان و فعالان این حوزه از وزارت جهاد کشاورزی طی سال‌های اخیر داشته‌اند، بحث ارائه آمار دقیق و شفاف و به موقع این وزارتخانه از میزان تولید، میزان مصرف، نیاز بازار و... است.
یکی دیگر از راهکارها حذف یا کاهش ممنوعیت‌های فصلی واردات است. ممنوعیت‌های فصلی واردات نه فقط به تنظیم بازار کمکی نکرده، بلکه زمینه را برای افزایش قیمت و کمبود عرضه فراهم کرده است. در صورتی که واردات مستمر و بدون محدودیت زمانی انجام شود، برنج خارجی می‌تواند نقش مهمی در تعدیل قیمت برنج داخلی داشته باشد. در شرایط کنونی قیمت برنج خارجی که ارزان‌تر از برنج ایرانی بود تا قشر کم‌درآمد جامعه قدرت خرید آن را داشته باشند، با برنج ایرانی در حال رقابت است.
سومین راهکاری که سیاست‌گذاران باید به آن اهتمام ویژه داشته باشند، اصلاح سیاست‌های ارزی است. تاخیر در تخصیص ارز و نبود شفافیت در نرخ ارز آتی، باعث ایجاد سردرگمی در میان واردکنندگان شده است. سیاست‌های ارزی باید به گونه‌ای اصلاح شود که واردکنندگان بتوانند بدون نگرانی از تغییرات نرخ ارز، نسبت به تامین نیاز بازار اقدام کنند.
به اعتقاد بسیاری از کارشناسان این بخش، نظارت جدی بر بازار وجود ندارد. از همین‌رو نظارت بر نحوه توزیع برنج، جلوگیری از احتکار توسط واسطه‌ها و کنترل قیمت در سطح عمده‌فروشی می‌تواند به کاهش التهابات بازار کمک کند. همچنین عرضه مستمر برنج تنظیم بازاری در حجم کافی، می‌تواند موجب تعادل بازار در کوتاه‌مدت شود.
همانطور که گفته شد، بازار برنج در ماه‌های اخیر تحت تاثیر عوامل متعددی از جمله برآورد نادرست تولید، کاهش واردات، نوسانات ارزی و افزایش احتکار قرار گرفته است. برای بازگشت تعادل به بازار، سیاست‌های حمایتی دولت باید به سمت حذف محدودیت‌های غیرضروری، شفافیت آماری و تقویت نظارت بر زنجیره تامین حرکت کند. از همین‌رو نیز اخیرا وزارت جهاد کشاورزی، دست به عرضه برنج تنظیم بازاری کرده تا بتواند بازار را در آستانه ماه مبارک رمضان و عید نوروز -زمان‌های اوج مصرف- کنترل کند.
با این حال این نوع سیاست‌ها، صرفا موقتی هستند و مساله را از پایه و اساس حل نخواهند کرد؛ به همین جهت از دولت چهاردهم انتظار می‌رود تا در کنار اقدامات درمانی، سیاست‌های لازم جهت حل ریشه‌ای مسائل را اتخاذ کند.