به گزارش اقتصاد معاصر؛ دور چهارم مذاکرات ایران آمریکا قرار است با حضور نمایندگان طرفین برگزار شود. پس از برگزاری سه دور از مذاکرات و گفت و گوهای غیرمستقیم میان ایران و آمریکا با میانجیگری عمان حالا انتظار می‌رود که مذاکره کنندگان آمریکا و ایران برای چهارمین دور از مذاکرات هسته ای دیدار داشته باشند.
سید عباس عراقچی وزیر امور خارجه به نمایندگی از جمهوری اسلامی ایران و استیو ویتکاف در نقش مذاکره کننده ویژه آمریکا در مسائل خاورمیانه نقش مهمی در انجام مذاکرات غیرمستقیم ایران آمریکا دارند.
در ادامه این گزارش، آخرین اخبار دور چهارم مذاکرات ایران و آمریکا، زمان و محل برگزاری مذاکرات و جزئیاتی در خصوص موضوعات گفت و گوها را شرح داده‌ایم. با ما همراه باشید.
پیشتر قرار بر این بود که دور چهارم مذاکرات ایران و آمریکا، روز شنبه ۱۳ اردیبهشت ۱۴۰۴ مصادف با ۳ مه ۲۰۲۵ در رم ایتالیا برگزار شود، اما با اعلام مقامات رسمی این نشست به تعویق افتاد.
قبل از برگزاری دور چهارم، بدر بن حمد البوسعیدی وزیر خارجه عمان، که میانجی مذاکرات است، در حساب کاربری خود در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: به دلایل لجستیکی، دیدار میان ایران و آمریکا که قرار بود شنبه در رم برگزار شود، به زمان دیگری موکول شده و تاریخ جدید پس از توافق دو طرف اعلام خواهد شد.
دور چهارم مذاکرات ایران و آمریکا درحالی به وقفه افتاد که هر دو طرف بر هماهنگی بیشتر برای حضور در زمان و مکانی که بیشترین آمادگی برای از سرگیری گفت‌و‌گو‌ها وجود دارد، تاکید کردند.
تامی بروس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در پاسخ به سوال بی‌بی‌سی در خصوص پست وزیر خارجه عمان در شبکه اجتماعی ایکس برای تعویق دور جدید مذاکرات به دلایل لجستیکی و فنی گفت: هیچگاه زمان و مکان حضور ایالات متحده در دور چهار مذاکرات تایید نشده بود. اما می‌توانم به شما بگویم براساس آنچه نماینده ما در مذاکرات می‌گوید، حدس می‌زنم در آینده نزدیک اتفاقی رخ خواهد داد و به محض اینکه این جزئیات را داشته باشیم، به شما اطلاع خواهیم داد.
سخنگوی وزارت خارجه آمریکا همچنین گفت که او در خصوص پست هیچ شخصی صرف نظر از موقعیتش صحبت نمی‌کند و ممکن است یکی از این جلسات در آینده نزدیک برگزار شود، اما ما در مورد مکان یا زمان بحث نخواهیم کرد.
عباس عراقچی وزیر امور خارجه ایران در این خصوص اظهار داشت: به همراه طرف‌های عمانی و آمریکایی، تصمیم گرفتیم دور چهارم گفت‌و‌گو‌ها را به دلایل فنی و لجستیکی به تعویق بیندازیم. او اذعان کرد از سوی ایران، هیچ تغییری در عزم ما برای دستیابی به یک راه‌حل از طریق مذاکره وجود ندارد.
در این میان رسانه‌های آمریکایی، از جمله وال‌استریت ژورنال، نیویورک تایمز، فاکس نیوز، و آسوشیتدپرس، تحلیل‌های متنوعی درباره دلایل این توقف ارائه کرده‌اند که به نظر می‌رسد در راستای جریان سازی رسانه‌ای غیرسازنده در مذاکرات است و از واقعیت اظهار دو مقام مهم ایرانی و آمریکایی فاصله دارد.
رسانه‌های آمریکایی، به‌ویژه «وال‌استریت ژورنال» و «نیویورک تایمز»، اختلافات فنی و سیاسی را دلیل اصلی توقف مذاکرات می‌دانند. «وال‌استریت ژورنال» گزارش داد که مذاکرات مسقط بر سر سطح غنی‌سازی اورانیوم (۲۰ درصد در برابر ۳.۶۷ درصد) و ذخایر اورانیوم ۶۰ درصدی ایران به بن‌بست رسید. این رسانه به نقل از یک مقام آمریکایی نوشت: «ایران بر حفظ توانایی غنی‌سازی اصرار دارد، که برای آمریکا غیرقابل‌قبول است.»
به گفته «آسوشیتدپرس»، ایران غنی‌سازی را «حق غیرقابل‌مذاکره» می‌داند، در حالی که مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا، به «سی‌ان‌ان» گفت که ایران باید اورانیوم مورد نیاز خود را وارد کند. این اختلاف، که ریشه در بی‌اعتمادی متقابل دارد، مذاکرات را پیچیده کرد.
در همین حال، «نیویورک تایمز» افزود که ایران خواستار لغو یکجای تحریم‌هاست، در حالی که آمریکا رفع تدریجی تحریم‌ها را به گام‌های هستهای مشروط کرده است. این رسانه به نقل از یک دیپلمات غربی نوشت: «اختلافات بر سر جزئیات، مانند مکانیزم راستی‌آزمایی و تضمین‌ها، مذاکرات را متوقف کرد.»
«فاکس نیوز» نیز گزارش داد که ایران پیشنهاد کرده ذخایر اورانیوم ۶۰ درصدی را تحت نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) نگه دارد، اما آمریکا خواستار تخریب یا انتقال آن به خارج است. این گزارش، که به یک تحلیل از گروه «اتحاد علیه ایران هستهای» (UANI) استناد کرد، ادعا کرد که ایران با «تاکتیک‌های مذاکراتی پیچیده» زمان می‌خرد.
«وال‌استریت ژورنال» گزارش داد که کارشناسان ایرانی، به رهبری تخت‌روانچی، اطلاعات فنی ارائه کردند، اما بر حفظ سانتریفیوژ‌های پیشرفته (مانند IR-۶) تأکید دارند. در مقابل، تیم آنتون خواستار غیرفعال‌سازی این سانتریفیوژ‌ها و بازرسی‌های گسترده است. در همین حال «آسوشیتدپرس» نوشت که مذاکرات فنی، که «دشوار و پیچیده» توصیف شد، به دلیل عدم توافق بر سر چارچوب به تعویق افتاد.
فشار‌های اسرائیل یکی دیگر از دلایل توقف مذاکرات است که در رسانه‌های آمریکایی، به‌ویژه «فاکس نیوز» و «جروزالم پست»، برجسته شده است. «فاکس نیوز» گزارش داد که اسرائیل، به رهبری بنیامین نتانیاهو، با مذاکرات مخالف است و خواستار «نابودی کامل زیرساخت هستهای ایران» است. این رسانه به نقل از جک کین، ژنرال بازنشسته، نوشت: «اسرائیل معتقد است که مذاکرات به ایران زمان می‌دهد تا برنامه هستهای خود را پیش ببرد.» «جروزالم پست» نیز گزارش داد که یک مقام اسرائیلی توقف مذاکرات را «موقت» خواند، اما فشار اسرائیل بر آمریکا برای تشدید تحریم‌ها را تأیید کرد.
این درحالی است که «وال‌استریت ژورنال» افزود که رون درمر، وزیر امور استراتژیک اسرائیل، در سفر اخیر به واشنگتن خواستار استفاده از بمب‌های «بانکرباستر» علیه سایت‌های هستهای ایران شد که مذاکرات را تحت‌الشعاع قرار داد. «الجزیره» نیز گزارش داد که ایران، اسرائیل را به «تلاش آشکار» برای تضعیف مذاکرات متهم کرده است.
در همین حال، «نیویورک تایمز» گزارش داد که نتانیاهو پس از دور سوم مذاکرات در مسقط، در ۲۷ آوریل خواستار توقف کامل غنی‌سازی ایران شد، که با مواضع آمریکا همخوانی نداشت. این رسانه افزود که لابی اسرائیل در کنگره، به‌ویژه از سوی سناتور‌های جمهوری‌خواه، فشار بر دولت ترامپ را افزایش داده است. کارشناسان سیاسی معتقدند که «اسرائیل نمی‌گذارد توافق بشود» و مذاکرات به دلیل فشار‌های اسرائیل لغو شده است. در همین راستا «فاکس نیوز» گزارش داد که اعدام یک متهم به جاسوسی برای اسرائیل در ایران، تنش‌ها را تشدید کرد و اسرائیل را به واکنش واداشته است.
چه آنکه فشار‌های اسرائیل، که در رسانه‌های آمریکایی به‌عنوان عامل کلیدی توقف مذاکرات مطرح شد، نشان‌دهنده تأثیر بازیگران خارجی بر دیپلماسی است. «وال‌استریت ژورنال» هشدار داد که این فشار‌ها می‌تواند مذاکرات را به سمت شکست کامل سوق دهد.
مسائل لجستیکی و تحریم‌های جدید آمریکا نیز به‌عنوان دلایل توقف مذاکرات در رسانه‌های آمریکایی مطرح شده است. «آسوشیتدپرس» گزارش داد که مذاکرات رم به دلیل «مشکلات لجستیکی» به تعویق افتاد، اما جزئیات بیشتری ارائه نکرد.
«رویترز» نیز گزارش داد که تحریم‌های جدید آمریکا علیه شبکه نفتی ایران در ۳۰ آوریل، که «شش نهاد و شش فرد» را هدف قرار داد، فضای مذاکرات را متشنج کرد. «فاکس نیوز» نوشت که این تحریم‌ها، که با هدف فشار بر ایران اعمال شد، واکنش تند تهران را برانگیخت.
این در حالی است که تحریم‌های جدید و مسائل لجستیکی، که در گزارش‌های «رویترز» و «آسوشیتدپرس» برجسته شد، فضای اعتماد را در مذاکرات تضعیف کرد.
رسانه انگلیسی نوشته ایران و آمریکا در حال بحث درباره پیشنهاداتی در چارچوب اولیه‌ای هستند که هسته اصلی آن، توافق هستهای سال ۲۰۱۵ است و برچیده شدن غنی‌سازی و بحث درباره برنامه موشکی ایران در آن مطرح نیست.
رسانه انگلیسی روز جمعه نوشته «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهور آمریکا با اعلام آغاز مذاکرات غیرمستقیم با ایران درباره برنامه هستهای آن در ماه گذشته، «بنیامین نتانیاهو» نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی را غافلگیر کرد.
هشت منبع مطلع درباره این مذاکرات به رویترز گفته‌اند اکنون این گفت‌و‌گو‌ها بر پایه کسب امتیازات کلیدی متمرکز شده، مانع دستیابی ایران به بمب هستهای می‌شود.
اگرچه ایران اعلام کرده ماهیت برنامه هستهای آن صرفا صلح‌آمیز است و تولید و به‌کارگیری تسلیحات اتمی جایی در برنامه دفاعی آن ندارد.
تاکنون، ایران و آمریکا با میانجیگری عمان سه دوره گفت‌وگوی غیرمستقیم و یک دوره نشست فنی-کارشناسی درباره برنامه هستهای ایران و نحوه برداشته شدن تحریم‌های آمریکا برگزار کرده‌اند.
طبق اعلام وزارت خارجه عمان، چهارمین دور از گفت‌و‌گو‌ها که قرار بود شنبه برگزار شود، به تعویق افتاده و تاریخ برگزاری آن اعلام خواهد شد. منابع رسانه‌ای آمریکایی پیشتر به نقل از مقامات آمریکایی گزارش کردند که احتمالا نشست آتی، در کشوری اروپایی برگزار شود.
خبرگزاری رویترز در گزارشی در این باره نوشت: تغییر جهت ناگهانی آمریکا به سمت مذاکره با ایران در آوریل برای نتانیاهو بهت‌آور بود که به دنبال جلب حمایت ترامپ برای حملات نظامی به تاسیسات هستهای ایران به واشنگتن سفر کرده بود.
در همین راستا، چهار منبع مطلع به رویترز گفتند که نتانیاهو در کمتر از ۲۴ ساعت پیش از کنفرانس مطبوعاتی مشترک در کاخ سفید بود که از آغاز مذاکرات آمریکا با ایران در روز‌های آینده مطلع شد.
با این حال، آمریکا و ایران تنها در سه هفته، سه دور مذاکرات را با هدف محدود کردن برنامه هستهای ایران در ازای کاهش تحریم‌ها برگزار کرده‌اند. انتظار می‌رود دور چهارم که فعلا به تعویق افتاده، به زودی در رم برگزار شود.
رسانه انگلیسی در ادامه با اشاره به جزئیاتی درباره محور‌های مذاکرات تهران-واشنگتن طی هفته‌های گذشته نوشت: هشت منبع مطلع که پیشتر به آنها اشاره شد، گفتند چارچوب اولیه مورد بحث، هسته اصلی «برنامه جامع اقدام مشترک» (برجام) سال ۲۰۱۵ را حفظ کرده که ترامپ در سال ۲۰۱۸ و در دوره اول ریاست‌جمهوری خود از آن خارج شد.
طبق ادعای این منابع مطلع، توافق احتمالی تفاوت چشمگیری با توافق هستهای سال ۲۰۱۵ نخواهد داشت، اما مدت آن به ۲۵ سال تمدید می‌شود، سازوکار‌های نظارتی تشدید می‌شود و مقررات موسوم به «غروب آفتاب» گسترش می‌یابند که بخش‌هایی از برنامه هستهای ایران را متوقف می‌کنند، اما به طور کامل از بین نمی‌برند.
به گفته این منابع، ایران بر اساس مفاد مطرح شده، اندازه ذخایر و انواع سانتریفیوژ‌ها را محدود کرده و ذخیره اورانیوم ۶۰ درصدی خود را تحت نظارت بی‌سابقه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) رقیق، صادر یا مهروموم می‌کند. تمام این اقدامات در ازای لغو قابل توجه تحریم‌ها انجام می‌شود.
رویترز نوشت: وزارت امور خارجه آمریکا، وزارت امور خارجه ایران و دفتر نتانیاهو به درخواست‌ها برای اظهارنظر پاسخ ندادند.
«دنیس راس» مذاکره‌کننده سابق آمریکا هم در دولت‌های جمهوری‌خواه و هم دموکرات، در این‌باره گفت: هر توافق جدیدی باید فراتر از برجام باشد و تغییرات ساختاری دائمی در توانمندی‌های هستهای ایران ایجاد کند؛ به گونه‌ای که زیرساخت‌های آن تا حدی کاهش یابد که ساخت بمب دیگر گزینه‌ای عملی نباشد.
او به رویترز گفت: هر چیز دیگری تهدید رسیدن به آستانه هستهای شدن را زنده نگه می‌دارد.
در ادامه این مطلب آمده است: چندین خط قرمز در حال ظهور است که مذاکره‌کنندگان برای رسیدن به توافق و جلوگیری از اقدامات نظامی آینده باید از آن عبور کنند.
مهمترین مسئله، توانایی ایران در غنی‌سازی اورانیوم است. آمریکا و رژیم صهیونیستی می‌گویند این فرآیند باید کاملا متوقف شود تا ایران برای تامین اورانیوم نیروگاه هستهای بوشهر که تنها راکتور فعلی ایران در سواحل خلیج فارس است، به واردات وابسته باشد.
نتانیاهو خواستار «توقف کامل غنی‌سازی» و توافقی بر اساس «مدل لیبی» است که زیرساخت‌های هستهای ایران را از بین ببرد.
با وجود این که ایران تاکید کرده حق غنی‌سازی ایران غیرقابل مذاکره است، رویترز مدعی شده سه مقام ایرانی گفتند اندازه ذخایر اورانیوم، ارسال آن به خارج و تعداد سانتریفیوژ‌ها مورد بحث قرار دارد.
بر اساس پیشنهاد‌های مطرح شده در مذاکرات آوریل، ایران غنی‌سازی را مطابق برجام به ۳.۶۷ درصد محدود می‌کند. منابع ایرانی همچنین گفتند تهران برای دسترسی گسترده‌تر آژانس به تاسیسات هستهای خود تمایل نشان داده است.
این منابع مطلع گفتند، پیشنهاد‌های مطرح‌شده خواستار نابودی کامل زیرساخت‌های هستهای ایران نیستند که مورد نظر رژیم صهیونیستی و برخی مقام‌های آمریکایی نیست، بلکه محدودیت‌های دائمی بر غنی‌سازی اورانیوم اعمال می‌کنند تا مانع «دسترسی سریع» به سلاح هستهای شوند.
«استیو ویتکاف» فرستاده آمریکا در غرب آسیا که ریاست هیات مذاکره‌کننده آمریکایی در مذاکرات عمان را بر عهده داشت، هفته گذشته در اظهاراتی این موضع را تایید کرد. اگرچه او بعدا تاکید کرد که ایران باید غنی‌سازی را «متوقف و حذف» کند.
«الکس واتانکا» پژوهشگر ارشد موسسه خاورمیانه در واشنگتن گفت که یک راه‌حل، پذیرفتن وقفه‌های طولانی در برنامه غنی‌سازی ایران از طریق تمدید مقررات غروب آفتاب است.
رسانه انگلیسی در ادامه نوشت: یکی از مقام‌های امنیتی ارشد ایران به رویترز گفته مورد دیگری که امکان سازش بر سر آن وجود دارد، شامل حفظ حداقل غنی‌سازی با ۵ هزار سانتریفیوژ و واردات اورانیوم غنی‌شده باقی‌مانده، احتمالا از روسیه باشد.
سه مقام ایرانی مذکور گفتند تهران در ازای محدودیت‌های غنی‌سازی، تضمین‌های محکمی می‌خواهد که ترامپ بار دیگر یک توافق هستهای را ترک نکند. این منابع افزودند کاهش ذخایر اورانیوم غنی‌سازی شده به زیر سطح توافق شده در برجام، یکی از خطوط قرمز ایران است.
آژانس در دسامبر اعلام کرد ایران توانسته مقدار اورانیوم با خلوص ۶۰ درصد خود را «به طور قابل توجهی» افزایش دهد.
برجام تنها اجازه می‌داد ایران اورانیوم غنی‌سازی شده توسط سانتریفیوژ‌های نسل اول IR-۱ را انباشت کند، اما اکنون ایران از مدل‌های پیشرفته‌تری استفاده می‌کند که تحت توافق ۲۰۱۵ ممنوع بودند.
یک منبع منطقهای نزدیک به تهران گفت بحث فعلی بر سر ذخایر اورانیوم ایران این است که آیا «بخشی رقیق‌شده از آن در کشور نگهداری شده و بخشی دیگر احتمالا به روسیه ارسال شود». طبق ادعای این منبع، ایران حتی پیشنهاد فروش اورانیوم غنی‌سازی شده به آمریکا را مطرح کرده است.
ایران در حال حاضر حدود ۱۵ هزار سانتریفیوژ را فعال کرده است. تحت برجام، ایران مجاز به استفاده از حدود ۶ هزار سانتریفیوژ بود.
این گزارش می‌افزاید یک مقام ارشد ایرانی گفت: اساسا مذاکرات در حال شکل‌گیری به «برجام ۲» با برخی افزوده‌هاست که به ترامپ اجازه می‌دهد آن را پیروزی نشان دهد، در حالی که ایران همچنان حق غنی‌سازی خود را حفظ می‌کند.
مسئله دیگر برنامه ساخت موشک‌های بالستیک ایران است. آمریکا و رژیم صهیونیستی می‌گویند ایران باید تولید موشک را متوقف کند. ایران مخالف آن است و گفته حق دفاع را برای خود محفوظ می‌داند. یک مقام ایرانی پیشتر به رویترز گفته بود تهران فراتر از الزامات برجام نخواهد رفت.
یک مقام امنیتی منطقهای گفت که واشنگتن اصرار دارد برنامه موشکی در مذاکرات گنجانده شود، اما ایران «هرگونه بحث در این باره را رد می‌کند».
او افزود: مشکل اینجاست که بدون پرداختن به مسئله موشکی، ترامپ نمی‌تواند ادعا کند توافق جدید فراتر از برجام است.
راس، مذاکره‌کننده سابق، به تناقض موجود اشاره کرده و گفت: ترامپ برجام را به دلیل ضعف کنار گذاشت و اکنون با واقعیتی مواجه است که ایران در آستانه توانایی ساخت سلاح هستهای قرار دارد.
او با گفتن این که «پذیرفتن توافقی که مشابه یا ضعیف‌تر از نسخه اصلی باشد، از نظر سیاسی غیرقابل دفاع است»، پیشنهاد کرد: توافق باید سانتریفیوژ‌ها را از ۲۰ هزار به یک هزار کاهش دهد، تمام ذخایر اورانیوم غنی‌سازی شده را خارج و بازرسی‌های شدید همراه با جریمه اعمال کند.
مذاکرات ایران و آمریکا در دوره ریاست جمهوری دونالد ترامپ (۲۰۱۷–۲۰۲۱) و جو بایدن (از ۲۰۲۱) تحت تأثیر سیاست‌های کاملاً متفاوت دو دولت قرار گرفت. در این دوره، مهمترین رویداد‌ها شامل خروج آمریکا از برجام، تشدید تحریم‌ها، مذاکرات غیرمستقیم در قالب گروه وین، و دور چهارم مذاکرات برای احیای توافق هستهای بودند.
خروج از برجام (۲۰۱۸): ترامپ در مه ۲۰۱۸ از توافق هستهای ۲۰۱۵ (برجام) خارج شد و تحریم‌های شدید اقتصادی علیه ایران را بازگرداند.
سیاست حداکثر فشار: هدف این سیاست وادار کردن ایران به مذاکره برای توافقی جدید با محدودیت‌های بیشتر بود.
مذاکره مستقیم رد شد: ایران تحت ریاست حسن روحانی حاضر به مذاکره با دولت ترامپ نشد، مگر اینکه آمریکا به برجام بازگردد.
با پیروزی جو بایدن در ۲۰۲۱، آمریکا اعلام کرد حاضر است به برجام بازگردد، اما شرط‌هایی مانند گسترش محدودیت‌های موشکی و منطقهای را مطرح کرد.
دور چهارم مذاکرات وین (۲۰۲۱–۲۰۲۲)
زمان: از آوریل ۲۰۲۱ تا مارس ۲۰۲۲ (با وقفه‌های متعدد).
شرکت کنندگان: ایران، چین، روسیه، فرانسه، آلمان، انگلیس و آمریکا (به صورت غیرمستقیم).
مواضع کلیدی:
آمریکا: خواهان بازگشت ایران به تعهدات برجامی و مذاکره درباره مسائل فراهسته‌ای (موشکی، منطقهای) بود.
ایران (دولت رئیسی): ابتدا خواستار لغو تمام تحریم‌ها و تضمین‌های معتبر از سوی آمریکا شد.
دستاورد‌های جزئی: پیشنویس‌هایی تهیه شد، اما اختلافات اساسی باقی ماند.
رویدادهای مهم در این دوره:
انتقال قدرت در ایران (رئیسی، ۲۰۲۱): سختگیری بیشتر در مذاکرات.
حمله به سفارت ایران در عراق (۲۰۲۴): تنش‌ها افزایش یافت و بر مذاکرات سایه انداخت.
توقف مذاکرات (۲۰۲۲): پس از عدم توافق نهایی، مذاکرات متوقف شد.
عدم توافق: اختلافات بر سر تضمین‌ها، تحریم‌ها و مسائل فراهسته‌ای مانع از احیای برجام شد.
تشدید تنش‌ها: ایران به غنی‌سازی اورانیوم تا ۶۰٪ ادامه داد و آمریکا تحریم‌ها را حفظ کرد.
آینده مبهم: با تشدید اختلافات و تغییر دولت‌های ایران و آمریکا، چشم‌انداز روشنی برای احیای برجام وجود ندارد.
دوره ترامپ با سیاست فشار حداکثری و خروج از برجام همراه بود، درحالیکه دولت بایدن تلاش کرد مذاکرات را احیا کند، اما اختلافات مانع از توافق شد. اکنون برجام در وضعیت تعلیق قرار دارد و آینده آن نامشخص است.