اقتصاد معاصر-رامین غدیری، پژوهشگر اقتصادی: در سال ۱۳۹۴، بازار سرمایه ایران پس از دو سال رکود عمیق، با تحولات مهم سیاسی و اقتصادی، به ویژه در پی مذاکرات دولت روحانی با آمریکا و اجرای برجام، توانست از رکود خارج شود. در این یادداشت به بررسی عوامل اصلی پایان رکود بورس در سال ۱۳۹۴ با تمرکز بر نقش مذاکرات هسته‌ای و برجام می‌پردازیم.
بازار سرمایه ایران از اواخر سال ۱۳۹۲ وارد رکود شد و شاخص کل بورس کاهش قابل توجهی را تجربه کرد. این رکود ناشی از عوامل متعددی از جمله تحریم‌های بین‌المللی، کاهش قیمت‌های جهانی نفت و کالاهای اساسی و بی‌ثباتی‌های سیاسی بود. در نیمه اول سال ۱۳۹۴، بورس تهران همچنان تحت تاثیر افت قیمت‌ها در بازارهای جهانی و ابهامات مذاکرات هسته‌ای قرار داشت و عملکرد ضعیفی داشت.
تاثیر روانی و انتظاری مذاکرات: مهم‌ترین عامل تغییر مسیر بورس در سال ۱۳۹۴، پیشرفت در مذاکرات هسته‌ای میان ایران و گروه ۱+۵ بود که به کاهش نگرانی‌ها درباره تحریم‌های اقتصادی و سیاسی انجامید. زمزمه‌های توافق در لوزان و سپس اجرای رسمی برجام در دی ماه ۱۳۹۴، سیگنال مثبتی به بازار سرمایه ارسال کرد که باعث افزایش امیدواری سرمایه‌گذاران شد.
این امیدواری به لغو تحریم‌ها و بازگشت ایران به بازارهای جهانی، باعث شد سهامداران در صف‌های خرید شرکت‌های بزرگ و صادرات‌محور قرار بگیرند. همچنین انتظار آزادسازی دارایی‌های بلوکه شده و ورود سرمایه خارجی، جذابیت بورس را افزایش داد.
اجرای برجام در ۲۶ دی ۱۳۹۴ و لغو تحریم‌های بین‌المللی، به ویژه تحریم‌های بانکی و سوئیفت، باعث شد شاخص بورس از حدود ۶۱ هزار واحد به بیش از ۶۶ هزار واحد برسد و بازدهی قابل توجهی نصیب سهامداران شود.
این اتفاقات عملی، علاوه بر اثر روانی، باعث بهبود وضعیت شرکت‌ها شد. شرکت‌های پتروشیمی، فلزات اساسی، بانک‌ها و صنایع صادرات‌محور به دلیل دسترسی بهتر به منابع مالی و بازارهای جهانی، سودآوری خود را افزایش دادند و این موضوع به رشد قیمت سهام آنها منجر شد.
علاوه بر مذاکرات هسته‌ای، عوامل دیگری نیز در پایان رکود بازار سرمایه موثر بودند که عبارتند از:
افزایش قیمت نفت و کالاهای جهانی: افزایش قیمت نفت در ابتدای سال ۱۳۹۴ و بهبود نسبی بازارهای جهانی، شرایط را برای شرکت‌های وابسته به نفت و پتروشیمی بهتر کرد.
تصمیمات ساختاری در بازار سرمایه: افزایش دامنه نوسان سهام، لغو مالیات بر ارزش افزوده کارگزاری‌ها، عرضه اوراق خزانه اسلامی و تشکیل صندوق‌های بازارگردانی، از جمله اقدامات سازمان بورس برای بهبود نقدشوندگی و جذابیت بازار بودند.
حمایت‌های دولتی: ابلاغ بسته‌های خروج از رکود اقتصادی و حمایت بانک‌ها از بازار سرمایه، همچنین همکاری مجلس با دولت در تصویب قوانین حمایتی، به بهبود وضعیت بورس کمک کرد.
با وجود خوش‌بینی‌ها نسبت به ورود سرمایه‌گذاران خارجی پس از برجام، تحلیل‌ها نشان می‌دهد که این سرمایه‌گذاران بیشتر در پروژه‌های نفت، گاز و پتروشیمی سرمایه‌گذاری کردند و نقدینگی قابل توجهی به طور مستقیم وارد بورس نشد.
با این حال، افزایش نقدینگی داخلی و تمایل سهامداران حقیقی به خرید سهام شرکت‌های متاثر از لغو تحریم‌ها، موجب شد تا بازار سرمایه از رکود خارج شده و رشد قابل توجهی را تجربه کند.
بورس تهران پس از دو سال رکود، با رشد شاخص بیش از ۲۴ درصد از دی‌ماه تا پایان بهمن ۱۳۹۴ همراه شد و بازدهی قابل توجهی برای سهامداران ایجاد کرد. مچنین بیش از ۷۰ درصد صنایع بورسی در سال ۱۳۹۴ بازدهی مثبت داشتند و بازار به سمت بهبود بنیادین حرکت کرد. اجرای برجام و لغو تحریم‌ها، مهم‌ترین عامل روانی و عملی برای پایان رکود بود که بهبود شرایط اقتصادی، افزایش صادرات و دسترسی به منابع مالی بین‌المللی را ممکن ساخت. از سوی دیگر این تحولات زمینه‌ساز پیش‌بینی‌های مثبت برای سال‌های بعد و ورود سرمایه‌گذاران بیشتر به بازار سرمایه شدند.
در مجموع، رکود بازار سرمایه ایران در سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۴ ناشی از تحریم‌های بین‌المللی، کاهش قیمت‌های جهانی و بی‌ثباتی سیاسی بود اما پیشرفت مذاکرات دولت روحانی با آمریکا و اجرای برجام در دی‌ماه ۱۳۹۴، نقطه عطفی در پایان این رکود به شمار می‌رود. لغو تحریم‌ها، بهبود دسترسی به منابع مالی، افزایش امیدواری سرمایه‌گذاران و اقدامات ساختاری در بازار سرمایه، همگی دست به دست هم دادند تا بورس تهران از رکود خارج شده و رشد قابل توجهی را تجربه کند.
این تجربه نشان داد که سیاست‌های کلان سیاسی و اقتصادی، به ویژه تعاملات بین‌المللی، نقش تعیین‌کننده‌ای در وضعیت بازار سرمایه دارند و می‌توانند مسیر بازار را به سرعت تغییر دهند.