به گزارش خبرنگار اقتصاد معاصر؛ در هفته‌های اخیر دوباره موضوع احداث کریدور ادعایی زنگزور از سوی دولت جمهوری آذربایجان مطرح شده است. این‌بار در ابتکاری جدید، ایالات متحده پیشنهاد اجاره صدساله این کریدور را داده که از منظر اقتصادی، امنیتی و سیاسی قابل بررسی است. البته مقامات ارمنی ضمن رد این پیشنهاد از طرح مشابه اتحادیه اروپا نیز پرده برداشتند که گویای همسویی راهبردی غرب در قطع مرز ایران و ارمنستان و در واقع تضعیف محور روسیه-چین-ایران با ایجاد حائل هستند اما این پروژه با وجود سر و صدای فراوان، احتمالا با مخالفت‌هایی مواجه خواهد شد که در ادامه به آن پرداخته می‌شود.
بر اساس گزارش ژئوپلیتیکال مانیتور، براساس ادعای رسانه‌های موافق کریدور زنگزور؛ وزن اقتصادی و استراتژیک قابل توجهی برای قفقاز جنوبی و فراتر از آن دارد. هدف این پروژه افزایش تجارت آذربایجان با ترکیه و اروپا از طریق بهبود زیرساخت‌های لجستیکی، کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل و کاهش قابل توجه زمان سفر بین آذربایجان و نخجوان است. این کریدور با تسهیل جابه‌جایی کارآمدتر بار، موقعیت آذربایجان را به عنوان یک قطب ترانزیتی تقویت و به تلاش‌های گسترده‌تر برای تنوع‌بخشی اقتصادی آن کمک می‌کند. چنین گسترشی بخش‌هایی مانند کشاورزی ، تولید و لجستیک را در بر می‌گیرد و وابستگی فعلی آذربایجان به صادرات انرژی را کاهش می‌دهد. علاوه بر این، بهبود اتصال زمینی، وابستگی به سفرهای هوایی بین باکو و نخجوان را حذف و باعث صرفه‌جویی قابل توجه در هزینه‌ها و تقویت ابتکارات توسعه منطقه‌ای می‌شود.
فراتر از آذربایجان، انتظار می‌رود این کریدور پیامدهای بزرگی برای اتصال منطقه‌ای داشته باشد. این کریدور سنگ بنای ابتکار کریدور میانی بوده که از اهمیت بالایی برخودار است و چین، آسیای مرکزی و اروپا را به هم متصل می‌کند. این کریدور به عنوان یک جایگزین ضروری برای مسیرهای تجاری شمالی عمل می‌کند که به دلیل تنش‌های ژئوپلیتیکی، به ویژه درگیری روسیه و اوکراین، با اختلالات قابل توجهی مواجه شده‌اند. این پروژه با ارائه گذرگاهی برای جابه‌جایی کالاهایی بین آسیا و اروپا، درپی ارتقای نقش قفقاز جنوبی در زنجیره‌های تامین جهانی است. این افزایش کارایی به کشورهای آسیای مرکزی اجازه می‌دهد تا به بازارهای اروپا دسترسی یکپارچه‌تری داشته باشند و آنها را بیشتر در اقتصاد جهانی ادغام کنند. بنابراین، کریدور زنگزور صرفا یک پروژه زیرساختی منطقه‌ای نیست، بلکه بخشی از یک ابتکار عمل گسترده‌تر است.
با وجود این منافع ادعایی، در پروژه زنگزور، قرار است بخش اصلی جمهوری آذربایجان و نخجوان از طریق جنوب ارمنستان و استان سیانیک وصل شود که در صورت اجرای آن، اهمیت راهبردی از لحاظ سیاسی و اقتصادی این استان نابود می‌شود. در ۲ مارس ۲۰۲۵، فرانسه کنسولگری افتخاری خود در منطقه سیونیک و در شهر گوریس را افتتاح کرد. فرانسه پس از راه‌اندازی کنسولگری ایران در کاپان، مرکز استان، به دومین کشوری تبدیل شده که در سیونیک حضور دیپلماتیک دارد. البته روسیه نیز قصد خود را برای افتتاح کنسولگری در این شهر اعلام کرده که تاکنون هیچ پیشرفتی در این زمینه حاصل نشده است.
تصمیم فرانسه برای انتخاب گوریس ریشه در روابط فرهنگی دیرینه این شهر با جهان فرانسوی‌زبان دارد. گوریس از سال ۲۰۰۶ میزبان یک مرکز فرهنگی فرانسه بوده و یکی از شهرهای فرانسوی‌زبان ارمنستان محسوب می‌شود و زبان فرانسه به طور گسترده در مدارس تدریس می‌شود.
علاوه بر این، نگرانی‌های امنیتی نیز اساس این انتخاب است. فرانسه پس از حمله نظامی آذربایجان و مهاجرت ارامنه قره باغ، تمایل خود را برای افتتاح کنسولگری در منطقه مرزی سیونیک ابراز کرد. از یک‌سو، پاریس به این افراد کمک اقتصادی ارائه داد و از سوی دیگر، با توجه به چالش‌های امنیتی ناشی از ادعاهای ارضی باکو، سفیر فرانسه اعلام کرد که پاریس، جامعه و سازمان‌های آن همچنان در کنار ارمنستان هستند.
همچنین تصمیم مسکو مبنی برعدم مداخله در جریان نبرد نظامی قره باغ، باعث سوق دادن ایروان به مدار اروپا/آمریکا شد و در مقابل، رسانه‌های آذری تاکید کردند که ارمنستان به یک کشور نیابتی یا وابسته تبدیل شده است. از همین‌رو کشورهای غربی مانند فرانسه به دنبال جذب ایروان هستند.
جدا از اهمیت دیپلماتیک سیونیک، این منطقه برای کریدورهای ارمنستان نیز حیاتی است. در جلسه مراسم افتتاحیه گفت‌وگوی ایروان ۲۰۲۵، نیکول پاشینیان با اشاره به توافقنامه ماه مارس، درخواست قاطعی برای صلح با آذربایجان را مطرح کرد. ارمنستان آمادگی خود را برای امضای آن و انحلال گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا، به منظور برآورده کردن درخواست‌های باکو، ابراز و تاکید کرد که هیچ ادعایی بر سر سرزمین‌های آذربایجان در قانون اساسی ارمنستان وجود ندارد.
پاشینیان همچنین طرح «چهارراه صلح» این کشور را ارائه کرد که به دلیل موقعیت استراتژیک ارمنستان، می‌تواند دریای سیاه، خلیج فارس، دریای خزر و دریای مدیترانه را به هم متصل کند. دو کریدور آخر از آذربایجان و ترکیه عبور خواهند کرد، بنابراین صلح پیش‌شرط اساسی موفقیت پروژه پیشنهادی است، در حالی که مسیر خلیج فارس با توجه به مشارکت قوی بین ایروان و تهران، مسیر موفق‌تری بوده است. با این حال، منتقدان اصرار آذربایجان بر کریدورهای ترانزیتی انحصاری مانند «زنگزور» که از ارمنستان عبور و آذربایجان را به نخجوان متصل می‌کند را مانع این همکاری می‌دانند.
البته تحولات ژئوپلیتیکی اخیر نگرانی‌هایی را در مورد تمایل بروکسل برای جلوگیری از دستیابی آذربایجان به این کریدور از طریق ایجاد می‌کند. اروپا ممکن است از «کریدور زنگزور» بهره‌مند شود، زیرا در نهایت به هدف دیرینه بروکسل برای اتصال آسیای مرکزی به اروپا از طریق ترکیه خدمت خواهد کرد. در واقع اتحادیه اروپا با یک موضع دوگانه روبه‌رو است؛ از یک‌سو پاریس قرار دارد که به طور سنتی رابطه عمیقی با ارمنستان دارد و از سوی دیگر منافع اتحادیه اروپا به نوعی همسو با باکو است.
در مقابل این موضع دوگانه غرب، سعید خطیب‌زاده، معاون وزیر امور خارجه ایران با تکرار موضع دیرینه تهران مبنی بر غیرقابل قبول بودن هرگونه ابتکار عملی که منجر به تغییر نقشه ژئوپلیتیکی منطقه شود، قاطعانه با کریدور پیشنهادی باکو که منجر به قطع ارتباط استراتژیک سرزمینی ایران و ارمنستان می‌شود، مخالفت کرد. ایران به شدت در برابر این پروژه مقاومت می‌کند، زیرا نگران است که این پروژه دسترسی زمینی آن به ارمنستان را مختل کرده و نفوذش را در قفقاز جنوبی کاهش دهد.
همچنین روسیه از افزایش حضور یا نفوذ ایالات متحده در قفقاز جنوبی، منطقه‌ای که مسکو آن را بخشی از حوزه نفوذ خود می‌داند، ناخرسند است. با این حال، روابط روسیه با ارمنستان و آذربایجان اخیرا رو به وخامت گذاشته است. ایروان از عدم حمایت سازمان پیمان امنیت جمعی (CSTO) به رهبری روسیه از این کشور در برابر تهاجم نظامی آذربایجان خشمگین بود و همزمان با ابراز علاقه به عضویت در اتحادیه اروپا، تا حدودی از روسیه فاصله گرفته است.
سرنگونی یک هواپیمای آذربایجانی توسط پدافند هوایی روسیه به روابط باکو و مسکو آسیب جدی وارد کرد که با دستگیری تعدادی از آذربایجانی‌ها در یک عملیات پلیس در یکاترینبورگ، این روابط بیش از پیش رو به وخامت رفت. به باور کارشناسان: «به نظر می‌رسد روسیه از احتمال حضور نیروهای آمریکایی در قفقاز جنوبی چندان استقبال نمی‌کند و اقدامات اخیر علیه شهروندان آذری در روسیه به منظور ارسال هشداری به باکو برای عدم پذیرش طرح آمریکا بوده است.»
طبق گزارش اخیر، با وجود مزایای اقتصادی و استراتژیک این کریدور برای باکو و آنکارا اما ارمنستان و آذربایجان همچنان دچار اختلاف عمیقی هستند. باکو که با دستاوردهای نظامی تقویت شده است، خواستار اتصال زمینی بدون مانع به نخجوان است. در مقابل، ایروان بر حفظ حاکمیت خود اصرار دارد و هرگونه توافق یک‌جانبه را رد می‌کند.
البته ایروان در یک دوراهی مهم قرار دارد. بدون یک مصالحه همه‌جانبه، آذربایجان احتمالا به سمت توسعه کریدور ارس از مسیر ایران حرکت کند و ارمنستان را به طور کامل دور بزند. این تغییر می‌تواند ارمنستان را از نظر اقتصادی بیشتر منزوی کند و اهمیت ترانزیت منطقه‌ای آن را کاهش دهد. از سوی دیگر، ارمنستان به شدت با پروژه کریدور مخالف است و رهبران ارمنستان ایجاد مسیر برون مرزی از طریق سیونیک را نقض حاکمیت ملی و تهدیدی برای امنیت منطقه‌ای می‌دانند. نگرانی‌ها همچنان ادامه دارد که آذربایجان می‌تواند از این کریدور به عنوان اهرمی برای فشار سیاسی یا نظامی استفاده کند. مقامات ارمنی نگرانند که کنترل آذربایجان بر این کریدور، دسترسی ارمنستان به مسیرهای تجاری حیاتی به ایران را محدود و انزوای اقتصادی را تشدید کند.