به گزارش خبرنگار اقتصاد معاصر؛ از زمان تهاجم تمامعیار روسیه به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲، چشمانداز انرژی جهانی دستخوش تحولات عظیمی شده است. در واکنش به این اقدام، کشورهای غربی، به ویژه اتحادیه اروپا، تحریمهای گستردهای را علیه بخش انرژی روسیه اعمال کردند.
این تحریمها، همراه با تصمیم استراتژیک اروپا برای کاهش وابستگی تاریخی خود به منابع انرژی روسیه، مسکو را وادار به بازنگری اساسی در مسیرهای صادراتی خود کرده است. در نتیجه، یک چرخش بزرگ ژئوپلیتیکی و تجاری از بازارهای اروپایی به سمت بازارهای آسیایی در جریان است.
تا پیش از سال ۲۰۲۲، اروپا بزرگترین و سودآورترین بازار برای گاز طبیعی روسیه بود. با این حال، پس از آغاز درگیریها، این رابطه به سرعت رو به افول گذاشت. صادرات گاز خط لولهای روسیه به اتحادیه اروپا از میانگین ۱۴.۷ میلیارد فوت مکعب در روز در سال ۲۰۲۰ به فقط ۴.۴ میلیارد فوت مکعب در روز در سال ۲۰۲۴ کاهش یافته که نشاندهنده سقوطی بیش از ۷۰ درصدی است. این افت شدید هم نتیجه تصمیم روسیه برای قطع جریان گاز از برخی خطوط لوله و هم تلاش هماهنگ کشورهای اروپایی برای یافتن تامینکنندگان جایگزین و پر کردن مخازن خود بوده است.
در مقابل، روسیه تلاش کرده تا این کاهش را با افزایش صادرات به شرق جبران کند. در حال حاضر، خط لوله Power of Siberia ۱ اصلیترین مسیر انتقال گاز به چین است. روسیه همچنین پروژه بلندپروازانه Power of Siberia ۲ را دنبال میکند که در صورت تکمیل، میتواند میادین گازی غرب سیبری را که پیش از این تامینکننده گاز اروپا بودند، به شبکه خطوط لوله چین متصل کند. با این حال، این پروژه هنوز در مراحل اولیه قرار دارد و ساخت آن مستلزم سرمایهگذاری هنگفت و زمان طولانی است. بنابراین، زیرساختهای فعلی به هیچ وجه ظرفیت جبران کامل بازار از دست رفته اروپا را ندارند.
صادرات زغالسنگ روسیه نیز الگوی مشابهی را دنبال کرده است. اتحادیه اروپا که در سال ۲۰۲۰ حدود ۳۲ درصد از کل صادرات زغالسنگ روسیه را به خود اختصاص میداد، در اوت ۲۰۲۲ واردات این محصول را به طور کامل ممنوع کرد. در نتیجه، سهم اروپا از صادرات زغالسنگ روسیه تا سال ۲۰۲۴ به فقط ۱۳ درصد کاهش یافت که تقریبا تمام آن به مقصد ترکیه (که عضو اتحادیه اروپا نیست) ارسال میشود.
برای جبران این بازار، روسیه صادرات خود را به شدت به سمت آسیا، به ویژه چین، هند و کره جنوبی هدایت کرده است. چین که از پیش یک خریدار عمده بود، اکنون به مقصد اصلی زغالسنگ روسیه تبدیل شده و بیش از نیمی از کل صادرات این کشور را در سال ۲۰۲۴ دریافت کرده است. هند نیز واردات خود را به شکل چشمگیری افزایش داده است. با این وجود، کل حجم صادرات زغالسنگ روسیه همچنان پایینتر از سطح قبل از جنگ باقی مانده است. دلیل اصلی این امر، محدودیتهای زیرساختی است؛ زیرا عمده صادرات زغالسنگ از طریق راهآهن انجام میشود و خطوط ریلی محدود به سمت شرق با افزایش حجم بار دچار تراکم و تاخیر شدهاند.
چرخش روسیه به سمت آسیا یک واقعیت انکارناپذیر است اما این استراتژی با چالشهای بزرگی روبهروست. مهمترین مانع، کمبود زیرساختهای کافی برای انتقال حجم عظیمی از انرژی از غرب به شرق است. ساخت خطوط لوله و گسترش شبکه ریلی پروژههایی زمانبر و پرهزینه هستند که موفقیت آنها به توافقات بلندمدت با شرکای آسیایی بستگی دارد.
در حالی که روسیه موفق شده مشتریان جدیدی در آسیا پیدا کند و از فروپاشی کامل صادرات انرژی خود جلوگیری کند، این تغییر مسیر بدون هزینه نبوده است. مسکو اغلب مجبور به فروش محصولات خود با تخفیف به خریداران آسیایی است و از قدرت چانهزنی که در بازار اروپا داشت، برخوردار نیست. در نهایت، هرچند روسیه در حال تطبیق خود با واقعیتهای جدید ژئوپلیتیکی است اما بازگشت به جایگاه سابق خود به عنوان یک تامینکننده مسلط انرژی در بازار جهانی، در کوتاهمدت و میانمدت بعید به نظر میرسد.