به گزارش خبرنگار اقتصاد معاصر؛ ایران با موقعیت ژئوپلیتیکی منحصر به فرد خود در قلب اوراسیا، همواره تلاش کرده تا نقش کلیدی در مسیرهای ترانزیتی بین شرق آسیا و اروپا ایفا کند.
این کشور با توسعه زیرساخت‌های ریلی و لجستیکی، قصد دارد جایگاه خود را به عنوان هاب ترانزیتی منطقه‌ای تثبیت کند و سهم مهمی درکریدور «یک کمربند، یک جاده» چین داشته باشد. مسیرهای اصلی، از جمله پروژه‌های ریلی سرخس–چشمه‌ثریا و مرند–چشمه‌ثریا، ستون‌های این استراتژی هستند و می‌توانند نقش ایران را در شبکه ترانزیت قاره‌ای به شکل بی‌سابقه‌ای تقویت کنند.
پروژه سرخس–چشمه‌ثریا که با هدف برقی‌سازی و به‌روزرسانی زیرساخت در دست اقدام است، ایران را به حلقه حیاتی اتصال چین به اروپا تبدیل خواهد کرد. برقی‌سازی این مسیر، زمان حمل بار را کاهش می‌دهد، هزینه‌ها را پایین می‌آورد و مسیر امن و جذابی برای بازرگانان داخلی و خارجی ایجاد می‌کند. وزیر راه و شهرسازی ایران، فرزانه صادق در نشست بین‌المللی اتصال ریلی چین–اروپا در شی‌آن اعلام کرد که گفت‌وگوهای مقدماتی برای برقی‌سازی مسیر آغاز شده و این خط می‌تواند ورودی اصلی بارهای چینی به اروپا از مسیر ایران باشد.
علاوه بر کاهش زمان و هزینه، این مسیر به ایران امکان می‌دهد بنادر جنوبی خود از جمله بندر عباس و چابهار را به شبکه ریلی بین‌المللی متصل کند و مسیرهای چندوجهی دریایی–ریلی را تقویت نماید. این اقدام نه فقط مزایای اقتصادی و لجستیکی برای ایران دارد، بلکه سرمایه‌گذاری خارجی در حوزه لجستیک را افزایش می‌دهد و درآمد ارزی پایدار ایجاد می‌کند.
پروژه مرند–چشمه‌ثریا، شاخه جنوبی جاده ابریشم، نقطه اتصال حیاتی شبکه ریلی ایران با ترکیه و اروپا است. وزیر راه ایران، این مسیر را «پروژه‌ای راهبردی برای تکمیل پازل ترانزیت اوراسیا» توصیف کرده و آن را ستون فقرات شاخه جنوبی جاده ابریشم دانسته است. تکمیل این مسیر، امکان عبور سریع و ایمن کالاهای چینی را فراهم می‌آورد و جایگاه ایران را به عنوان هاب ترانزیتی منطقه تثبیت می‌کند.
این مسیر نه تنها ارتباط ریلی با ترکیه و اروپا را برقرار می‌کند، بلکه شبکه ترانزیت شمال–جنوب ایران را نیز تقویت می‌نماید. از طریق این کریدور، ایران می‌تواند تجارت با آسیای میانه و کشورهای حاشیه خلیج فارس را افزایش دهد و نقشی کلیدی در اتصال بنادر جنوبی به بازارهای بین‌المللی ایفا کند.
در عراق، پروژه‌ای به نام «راه توسعه» در حال پیگیری است که با حمایت چین اجرایی می‌شود و مسیر مستقیم از بندر فاو به اروپا از طریق ترکیه را فراهم می‌آورد. این پروژه در صورت تکمیل، ممکن است ایران را از بخشی از مسیرهای اصلی ترانزیت شرق–غرب دور کند و سهم ایران در شبکه ترانزیتی اوراسیا را کاهش دهد. شرکت‌های چینی در عراق حضور گسترده دارند و در پروژه‌های انرژی، برق، زیرساخت، آب و حمل‌ونقل فعال هستند و روابط استراتژیک با بغداد دارند. این شرایط به ایران نشان می‌دهد که اگر زیرساخت‌های داخلی خود را به سرعت تقویت نکند، ممکن است مسیرهای جایگزین عراق سهم ایران را کاهش دهند. بنابراین، تکمیل سریع پروژه‌های سرخس–چشمه‌ثریا ومرند–چشمه‌ثریا، توسعه بنادر جنوبی و به‌روزرسانی ناوگان ریلی، ضرورت حیاتی دارد تا ایران همچنان جایگاه خود را به عنوان هاب ترانزیتی اوراسیا حفظ کند.
علاوه بر شاخه جنوبی جاده ابریشم، ایران نیازمند تقویت کریدور شمال–جنوب است که شمال کشور را به جنوب و بنادر حیاتی متصل می‌کند. این کریدور با اتصال به شبکه ریلی ترکمنستان، آذربایجان و روسیه، می‌تواند ایران را به حلقه اصلی عبور کالاهای آسیای میانه به اروپا و خلیج فارس تبدیل کند. تقویت این مسیر مستلزم سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های ریلی، توسعه ناوگان، برقی‌سازی خطوط و افزایش ظرفیت عملیاتی بنادر است.
با ارتقای کریدور شمال–جنوب، ایران می‌تواند نقش موثری در کاهش وابستگی به مسیرهای دریایی و رقابت با مسیرهای جایگزین عراق و ترکیه ایفا کند و از ایجاد مسیرهای موازی که ممکن است سهم ایران را کاهش دهند، جلوگیری نماید.
ترکیه با وجود همکاری رسمی با ایران، سیاست‌های پیچیده‌ای در منطقه دارد. اردوغان با اعلام مشارکت در پروژه‌های ریلی ایران، مانند سرخس–چشمه‌ثریا، تلاش می‌کند سهم خود را در مسیرهای نوظهور اوراسیا حفظ کند. اما همزمان، از طریق پروژه‌هایی مانند مسیر توسعه عراق، ممکن است اهداف دیگری دنبال کند و تلاش ایران برای تثبیت جایگاه خود را تهدید نماید. بنابراین، ایران باید ضمن ادامه همکاری‌های دوجانبه با ترکیه، زیرساخت‌های داخلی خود را تقویت کرده و پروژه‌های کلیدی را به سرعت تکمیل کند. این اقدامات شامل برقی‌سازی مسیرها، توسعه ناوگانریلی، به‌روزرسانی بنادر جنوبی و هماهنگی تعرفه‌ای میان کشورهای مسیر است.
تکمیل پروژه‌های سرخس–چشمه‌ثریا، مرند–چشمه‌ثریا و تقویت کریدور شمال–جنوب، علاوه بر کاهش زمان و هزینه حمل بار، فرصت‌های اقتصادی گسترده‌ای ایجاد می‌کند. ایران می‌تواند گردشگری، تجارت داخلی و منطقه‌ای و همکاری‌های اقتصادی خود با چین، ترکیه و کشورهای آسیای میانه را توسعه دهد.
مسیرهای ریلی ایران می‌توانند ۳۰ تا ۴۰ درصد هزینه حمل بار را نسبت به مسیرهای دریایی کاهش دهند و به ویژه برای کالاهای صنعتی و ترانزیت ترکیبی اهمیت دارند. ایران در حال حاضر تلاش‌های گسترده‌ای برای تثبیت جایگاه خود به عنوان هاب ترانزیتی اوراسیا و نقش‌آفرینی در کریدور یک کمربند، یک جاده انجام می‌دهد. اما حضور فعال چین در عراق و پروژه مسیر توسعه نشان می‌دهد که ایران باید با سرعت بیشتری زیرساخت‌های خود را آماده کند. پروژه‌های حیاتی ریلی سرخس–چشمه‌ثریا و مرند–چشمه‌ثریا، توسعه بنادر جنوبی و تقویت کریدورشمال–جنوب، اقدامات ضروری برای مقابله با تلاش‌های جایگزین ترکیه و عراق هستند.
تهران باید با سیاست متوازن و عملیاتی دقیق، پروژه‌های کلیدی ریلی و زیرساختی خود را تکمیل کند و جایگاه خود را به عنوان هاب ترانزیتی اوراسیا تثبیت نماید تا هم نقش خود را در شبکه ترانزیت جهانی تقویت کند و هم از هرگونه دور زدن مسیرهای استراتژیک جلوگیری کند.