امنیت انرژی منطقه و گسترش بازار اتحادیه اوراسیا با عضویت ایران
به گزارش خبرنگار اقتصاد معاصر؛ سند مربوط به عضویت ناظر جمهوری اسلامی ایران در اتحادیه اقتصادی اوراسیا عصر پنج‌شنبه ششم دی‌ماه ۱۴۰۳ به امضای سران پنج کشور عضو این اتحادیه رسید.
وزیر صمت ایران در سخنانی در جمع سران اتحادیه اقتصادی اوراسیا، رویکرد جمهوری اسلامی ایران را توسعه مبادلات تجاری با همسایگان و دیگر کشورها و همچنین در چارچوب همکاری با اتحادیه اقتصادی اوراسیا عنوان کرد.
وی همچنین افزود: «با اجرایی شدن منطقه تجارت آزاد بین این ۶ کشور، فصل جدیدی از تبادلات تجاری گشوده خواهد شد و در گام بعدی، آماده گسترش همکاری‌ها در حوزه حمل‌ونقل هستیم.»
برای ایران، بهترین راه برای مقابله با تحریم‌های آمریکا، تقویت روابط اقتصادی با اتحادیه اوراسیا به عنوان یک نهاد فراملی بوده که بر اساس اتحادیه گمرکی روسیه، قزاقستان و بلاروس در سال ۲۰۱۴ ایجاد شد. سپس ارمنستان و قرقیزستان به EAEU پیوستند. در اکتبر ۲۰۱۸ نیز اتحادیه اوراسیا قرارداد تجارت آزاد با ایران امضا کرد. تراز تجاری بین بلوک و جمهوری اسلامی از آن زمان تاکنون رو به افزایش بوده است.
برای نمونه، میزان صادرات ایران به کشورهای اتحادیه اقتصادی اوراسیا در ۹ ماهه گذشته در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، حدود ۲۱ درصد از نظر ارزش و حدود ۲۲ درصد از لحاظ وزن افزایش داشت. در این مدت حدود سه میلیون و ۸۶۰ هزار تن کالا به ارزش یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار به ۵ کشور عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا صادر شد. بیشترین میزان صادرات کالاهای ایرانی به اعضای این اتحادیه به ترتیب به کشور روسیه با یک میلیون و ۹۶۰ هزار تن، ارمنستان با یک میلیون و ۴۸۰ هزار تن، قزاقستان با ۳۶۰ هزار تن، قرقیزستان با ۴۴ هزار تن و بلاروس با ۱۴ هزار تن انجام شده است.
حتی با وجود همه‌گیری کووید-۱۹، کل گردش مالی ایران و اتحادیه اوراسیا در سال ۲۰۲۰ دو درصد افزایش یافت و از مرز ۲ میلیارد دلار گذشت. محصولات غذایی و مواد خام کشاورزی حدود ۸۰ درصد یا ۹۳۹ میلیون دلار از حجم عرضه کشورهای عضو اتحادیه اروپا به ایران را تشکیل می‌دادند که بیش از نیمی از آن (۶۰۹ میلیون دلار) به غلات اختصاص داشت.
اهداف مشترک
این تصمیم، هم برای ایران و هم برای خود اوراسیا از اهمیت قابل توجهی برخوردار است، زیرا گسترش این سازمان به جنوب می‌تواند مزایای استراتژیک، اقتصادی و سیاسی زیادی به همراه داشته باشد. در هر صورت، تردیدی وجود نداشت که ایران در مواجهه با تحریم‌های آمریکا، مشتاق بوده تا هر چه زودتر به اتحادیه اوراسیا بپیوندد. اکنون عضویت تهران در اوراسیا بدون شک موقعیت اقتصادی و سیاسی ایران را در عرصه جهانی بهبود خواهد بخشید. چنین اقدامی احتمالا به جمهوری اسلامی این امکان را می‌دهد که حداقل تا حدی هزینه تحریم‌های ایالات متحده را خنثی کند. همچنین می‌تواند دولت ایالات متحده را وادار کند که در مذاکرات آتی احتمالی بر سر برنامه هسته‌ای تهران انعطاف‌پذیرتر باشد.
همچنین، مسکو به دنبال ایجاد یک مسیر جایگزین برای بازارهای خاورمیانه خواهد بود. این می‌تواند یکی از دلایلی باشد که کرملین قویا از ساخت کریدور شمال-جنوب حمایت می‌کند. پیش‌بینی می‌شود که خط‌آهن آینده روسیه و ایران که از آذربایجان و ارمنستان عبور می‌کند، تاثیر جدی بر روابط اقتصادی بین مسکو و جمهوری اسلامی داشته باشد.
علاوه بر این، یک اتصال ریلی می‌تواند به ایران کمک کند تا روابط خود را با سایر کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا تقویت کند. به عنوان مثال ارمنستان امیدوار است از پیوستن ایران به اتحادیه اوراسیا منتفع شود. همچنین کارشناسان قزاقستان بر این باورند که از منظر اقتصادی، عضویت بالقوه ایران در اوراسیا، تاثیر زیادی بر اقتصاد این کشور آسیای مرکزی خواهد داشت.
برای روسیه نیز برگ برنده ایران احتمالا دسترسی به اقیانوس هند خواهد بود. برای دسترسی به مسیرهای تجاری دریایی، روسیه قرن‌ها جنگ‌های خونینی را انجام داده است. با پیوستن تهران به اتحادیه اوراسیا، این اتحادیه فراتر از مرزهای پس از شوروی گسترش خواهد یافت و فدراسیون روسیه احتمالا نفوذ خود را در خاورمیانه افزایش می‌دهد.
در نهایت، همه کشورهای عضو EAEU بخشی از کشورهای مشترک‌المنافع هستند که پس از انحلال اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱ تشکیل شد. روسیه بدون تردید نقش اصلی را در این روند ایفا می‌کند و با توجه به اینکه هم ایران و هم روسیه در حال حاضر با تحریم‌های آمریکا مواجه هستند، احتمالا به توسعه روابط اقتصادی و سیاسی خود ادامه خواهند داد.
منافع برای ایران
یکپارچگی اقتصادی: ایران که از تحریم‌ها و دسترسی محدود به بازارهای بین‌المللی مواجه است، می‌تواند از عضویت اوراسیا برای گسترش روابط اقتصادی خود با روسیه، بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان و ارمنستان استفاده کند. این امر به تهران امکان می‌دهد که تجارت خارجی خود را متنوع، وابستگی به بازارهای فردی را کاهش و اقتصاد خود را تقویت کند.
ترجیحات تجاری: عضویت کامل در اوراسیا می‌تواند دسترسی ایران به تجارت آزاد با کشورهای عضو را فراهم کند که صادرات کالاهای ایرانی از جمله نفت، گاز، محصولات کشاورزی و کالاهای تولیدی را تا حد زیادی تسهیل می‌کند. البته ایران نیز باید به سیاست حمایت‌گرایی دولتی خود برای کشورهای عضو اوراسیا پایان دهد که تاکنون سیاست‌های حفاظتی تعرفه‌ای آن در سطح بسیار بالایی بوده است.
سرمایه‌گذاری و فناوری: عضویت ایران می‌تواند به افزایش جریان سرمایه‌گذاری و فناوری خارجی از کشورهای اوراسیا به ایران کمک کند که کاتالیزوری برای نوسازی صنعت و زیرساخت‌های کشور خواهد بود.
منافع اتحادیه اقتصادی اوراسیا
گسترش بازار: ایران با بیش از ۸۰ میلیون نفر جمعیت، بازار جذابی برای کالاها و خدمات کشورهای عضو اوراسیا است. علاوه بر این، ایران می‌تواند به عنوان پلی برای بازارهای غرب و جنوب آسیا باشد. پروژه‌های حمل‌ونقلی مانند شمال-جنوب و ابتکار کمربند و جاده می‌توانند نقش مهمی در این امر ایفا کنند.
امنیت انرژی: ایران دارای ذخایر نفت و گاز قابل توجهی است که آن را به یک شریک مهم در تضمین امنیت انرژی برای کشورهای اوراسیا، به ویژه کشورهای عضو وابسته به انرژی مانند ارمنستان و بلاروس تبدیل می‌کند.
نفوذ ژئوپلیتیکی: عضویت ایران در اوراسیا باعث تقویت نفوذ این سازمان در منطقه غرب آسیا می‌شود که می‌تواند به تقویت ثبات سیاسی و امنیت در منطقه کمک کند.
رویکرد راهبردی
ورود ایران به اوراسیا، هم برای خود ایران و هم برای کشورهای عضو این اتحادیه چشم‌اندازهای مهمی را به همراه دارد. همچنین مشارکت ایران در سازمان همکاری شانگهای و بریکس می‌تواند نقش مثبتی در این روند داشته باشد و جایگاه تهران را در عرصه بین‌المللی تقویت و ادغام آن در فضای اقتصادی اوراسیا را تسهیل کند.
در واقع، ایران یکی از امیدوارکننده‌ترین شرکا برای کشورهای اوراسیا خواهد بود. راحت‌ترین مسیر برای انتقال کالا به جنوب آسیا از طریق ایران بوده که در ایده پروژه کریدور حمل‌ونقل شمال به جنوب منعکس شده است. در این زمینه، الحاق ایران به اوراسیا، جابه‌جایی محموله‌های روسیه به بندر چابهار و مسیر دریایی مستقیم به بمبئی را تسهیل می‌کند.
همچنین روسیه از توسعه همکاری و یکپارچگی منطقه‌ای حمایت می‌کند و منافع قابل توجهی را نه فقط در بهبود و تحکیم اوراسیا، بلکه در راستای ایجاد فضای واحد به نام «اوراسیا بزرگ» است. مفهوم اوراسیا بزرگ مستلزم ایجاد یک فضای اقتصادی واحد در قاره اوراسیا با منافعی در شمال و شرق آفریقا، جزایر اقیانوس آرام و حتی اندونزی و استرالیا است. بنابراین پیوستن ایران می‌تواند برای این راهبرد مسکو مفید باشد.
