به گزارش اقتصاد معاصر؛ بندرهای ایران، شاهراه‌های کلیدی تجارت دریایی هستند و به‌عنوان دروازه‌های اصلی ورود و خروج کالا و خدمات، اقتصاد کشور را به بازارهای جهانی متصل می‌کنند.
بندرهایی مانند بندر شهید رجایی، بوشهر، انزلی، چابهار و … نه‌تنها مسیرهای صادراتی و وارداتی را تسهیل می‌کنند، بلکه در اشتغال‌زایی، سرمایه‌گذاری و توسعه زیرساخت‌های منطقه‌ای نیز موثر هستند.
اهمیت بندرهای ایران به‌قدری بالاست که حفظ ایمنی در آنها باید مهم‌ترین موضوع مورد توجه مسئولان باشد، اما در بعد از ظهر روز شنبه ۶ اردیبهشت ۱۴۰۴، انفجاری در محوطه اسکله شهید رجایی در بندرعباس رخ داد؛ موضوعی که شبهاتی در مورد ایمنی بندرهای ایران ایجاد کرد.
بندرهای مذکور شاهراه کلیدی تجارت هستند و همچنین جان انسان‌هایی که در آن مسیر نقش ایفا می‌کنند، اهمیت به‌سزایی دارد.
با توجه به اهمیت بندرهای ایران برای تسهیل تجارت دریایی، نیاز است که به مهم‌ترین بندرهای کشور، تاریخچه آنها و حجم تجارت‌شان پرداخته شود.
سهم بندرها از میزان تجارت دریایی
در نمودارهای زیر، درصد سهم هر بندر از مجموع عملکرد تخلیه و بارگیری در سال 1402 و اسفندماه 1403 مشاهده می‌شود.
براساس داده‌های سازمان بنادر و دریانوردی کشور، در سال 1402 از دو میلیون و 593 هزار تخلیه و بارگیری کانتینری در کشور، 82 درصد از آن مربوط به بندر شهید رجایی بوده است.
همچنین، بندر لنگه با 6.6 درصد، بندر امام خمینی و چابهار هر کدام با 2.6 درصد، بوشهر با 2.2 درصد و بندر خرمشهر با یک درصد در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
داده‌های سازمان بنادر و دریانوردی ایران از سهم بالای بندر شهید رجایی از تجارت دریایی ایران نشان دارد. این موضوع بدان معناست که فاجعه انفجار در بندر شهید رجایی ابعاد گسترده‌ای را تحت‌الشعاع قرار داده است و پیامدهای آن بعدها مشخص می‌شود.
بندر شهید رجایی؛ بزرگ‌ترین بندر تجاری ایران
بندر شهید رجایی در شهر بندرعباس، بزرگ‌ترین بندر کانتینری کشور با ظرفیت پذیرش سالانه بیش از 100 میلیون تن کالاست. این بدان معناست که بخش عمده‌ای از تجارت بین‌المللی ایران از طریق این بندر صورت می‌گیرد.
این بندر در غرب بندرعباس و در شمال تنگه هرمز قرار دارد و به‌طور تقریبی بیش از نیمی از تجارت ایران از طریق این بندر انجام می‌گیرد. بندر شهید رجایی نقش کلیدی در اتصال ایران به بازارهای جهانی ایفا می‌کند.
طرح احداث این مجتمع در مرکز استان هرمزگان از مصوبات شورای عالی اقتصاد در سال‌های پایانی دهه ۴۰ بود و درنهایت از سال 1353، عملیات احداث اسکله شهبندر یا همان رجایی کلید خورد.
پس از انقلاب و در سال 1359، محمدعلی رجایی، نخست‌وزیر وقت ایران، خواهان تداوم احداث این بندر شد و درنهایت در سال 1362 نام این بندر به بندر شهید رجایی تغییر کرد.
بر اساس داده‌های سازمان بنادر و دریانوردی ایران، در سال 1402 تجارت دریایی ایران توسط 23 بندر انجام شده که بندر شهید رجایی با سهم 53 درصدی از 157 میلیون تن تخلیه و بارگیری بار، در رتبه اول قرار داشت.
بندر امام خمینی؛ دومین بندر بزرگ ایران
بندر امام خمینی یکی دیگر از بزرگ‌ترین بندرهای ایران است که در استان خوزستان و در نزدیکی شهر ماهشهر واقع شده است.
این بندر ظرفیت سالانه بیش از ۵۰ میلیون تن کالا را دارد و به‌عنوان دومین بندر بزرگ ایران از نظر حجم جابه‌جایی بار شناخته می‌شود. براساس آخرین داده‌های سازمان بنادر و دریانوردی ایران، بندر امام خمینی با سهم 30 درصدی در رتبه دوم تجارت دریایی کشور قرار دارد.
بندر شاپور یا همان امام خمینی، همزمان با احداث راه آهن سراسری کشور در سال ۱۳۰۷ ساخته شد. پس از انقلاب و در سال ۱۳۶۱ با تصویب هیات‌وزیران نام این بندر به امام خمینی تغییر یافت.
بندر بوشهر؛ ظرفیت تخلیه و بارگیری 4 میلیون کالا در سال
بندر بوشهر به‌عنوان یکی دیگر از بندرهای تجاری ایران شناخته می‌شود. این بندر با ظرفیت تخلیه و بارگیری حدود چهار میلیون تن کالا در سال، نقش مهمی در صادرات و واردات دارد.
این بندر در سال 1402، چهار میلیون و 859 هزار تن کالا تخلیه و بارگیری کرده و جایگاه سوم را از لحاظ حجم کالا در تجارت دریایی اختصاص داده است.
این بندر با قدمت 2500 سال، همواره به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز بازرگانی ایران شناخته می‌شود. دوران اوج تجاری بندر بوشهر به دوره ناصرالدین شاه یعنی نیمه دوم قرن 19 میلادی بازمی‌گردد. در آن دوره، بوشهر به یکی از مهم‌ترین بندرهای تجاری ایران تبدیل شده بود.
این بندر پس از سال 57 همچنان یکی از بندرهای مهم کشور باقی ماند، ولی نقش آن در تجارت خارجی نسبت به بندرهای بزرگ‌تر مانند بندرعباس یا همان بندر شهید رجایی کاهش یافت.
احداث بندر امیرآباد در زمان دولت ششم
بندر امیرآباد، بندری تجاری و صنعتی در شمال شهرستان بهشهر در استان مازندران است. این بندر براساس میزان تخلیه و بارگیری کالا در سال 1402 بهبزرگ‌ترین بندر شمال کشور بعد از بندر انزلی و چهارمین بندر بزرگ ایران به‌شمار می‌رود.
این بندر در سال 1402، چهار میلیون و 707 هزار تن کالا را تخلیه و بارگیری کرد و بدین ترتیب سهم بزرگی از تجارت دریایی را به خود اختصاص داد.
بندر امیرآباد سهم بزرگی در تجارت خارجی ایران دارد و به دلیل موقعیت خود می‌تواند دسترسی به بازارهای کشورهای آسیای مرکزی یا اروپایی را فراهم کند.
فعالیت این مجتمع بندری بزرگ و مدرن از سال ۱۳۷۵ و زمان دولت ششم آغاز شد. در سال ۱۳۷۶ به‌عنوان منطقه ویژه اقتصادی به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید.
بندر چابهار؛ تنها بندر غیرتحریمی ایران
بندر چابهار، یکی دیگر از مهم‌ترین بندرهای ایران است که در جنوب ایران و در مجاورت خلیج عمان واقع شده است. بندر چابهار به دلیل تسهیل تجارت هند، پاکستان، افغانستان و دیگر کشورها، تنها بندر اقیانوسی و غیرتحریمی ایران شناخته می‌شود.
بندر چابهار با ظرفیت تخلیه و بارگیری چهار میلیون و 70 هزار تن کالا در سال 1402، رتبه پنجم را از نظر سهم تجارت دریایی دریافت کرد.
شهر چابهار تنها بندر اقیانوسی ایران است که دارای دو اسکله مجهز با ظرفیت 8.5 میلیون تن کالا در سال است که کشتی‌های اقیانوس‌پیما می‌توانند در اسکله آن پهلوگیری کنند، اما تنها نیمی از این ظرفیت مورد بهره‌برداری قرار گرفته است.
در سال ۱۳۵۲ طرح جامع راه‌اندازی بندر چابهار آغاز شد. پس از انقلاب، عملیات راه‌اندازی بندر پس از وقفه‌ای چند ساله از سر گرفته شد و در سال ۱۳۶۲ و در زمان دولت سوم به بهره‌برداری رسید. لازم به ذکر است که تکمیل این پروژه تا سال‌های بعد نیز ادامه پیدا کرد و هم‌اکنون نیز به‌طور کامل توسعه نیافته است.
بندر لنگه؛ موقعیت استراتژیک به دلیل نزدیکی به تنگه هرمز
بندر لنگه یکی از شهرهای غرب استان هرمزگان و بندرهای مهم در جنوب ایران به‌شمار می‌رود. نزدیکی به تنگه هرمز و آب‌های بین‌المللی باعث شده است که این بندر به‌عنوان بندری بازرگانی در عرصه ملی و بین‌المللی مطرح شود.
این بندر در زمان کریم خان زند با ارتباطات دریایی و رونق بازرگانی آباد شد. بندر لنگه در قرن 19 میلادی رونق فراوانی داشت و مرکز فعالیت‌های کشتیرانی در خلیج‌فارس بود. پس از انقلاب و به دلیل جنگ، این بندر در مقایسه با دیگر بندرهایی مانند بندر رجایی، دچار رکود نسبی شد.
بندر لنگه با ظرفیت تخلیه و بارگیری سه میلیون و 417 هزار تن کالا در سال 1402، رتبه ششم از نظر سهم تجارت دریایی را به خود اختصاص داد.
بندر خرمشهر؛ بندری که از زمان جنگ تاکنون به طور کامل بازسازی نشد
بندر خرمشهر یکی از مهم‌ترین بندرهای جنوبی ایران است که در استان خوزستان قرار دارد. این بندر سابقه طولانی در تجارت دریایی دارد. ساخت و بهره‌برداری از اسکله‌های ویژه پذیرش کشتی‌های اقیانوس‌پیما در بندر خرمشهر از ابتدای سال 1300 شمسی شروع شد.
در سال 1356 چهار میلیون تن کالا از طریق این بندر به کشور وارد شد. پس از انقلاب به دلیل وقوع جنگ، این بندر آسیب‌های بسیاری دید که همچنان به‌طور کامل بازسازی نشده است.
بندر خرمشهر از نظر حمل كالا توسط كانتينر جايگاه چهارم را در كشور دارد. همچنین، این بندر با ظرفیت تخلیه و بارگیری دو میلیون و 790 هزار تن کالا در سال 1402، رتبه هفتم از نظر سهم تجارت دریایی را به خود اختصاص داد.
بندر انزلی؛ از قدیمی‌ترین بندرهای شمال ایران
بندر انزلی یکی از قدیمی‌ترین و مهم‌ترین بندرهای شمال ایران است. این بندر که در کنار دریای خزر قرار دارد، به دلیل موقعیت استراتژیک خود زمینه تجارت دریایی و واردات و صادرات را با کشورهای روسیه، آذربایجان، قزاقستان و ترکمنستان فراهم می‌کند.
با تاسیس منطقه آزاد انزلی در سال 1384 و در دولت هشتم، تجارت تاحدی تسریع یافت، اما با توجه به تحریم‌های متعدد و توسعه‌نیافتن زیرساخت‌ها، ظرفیت‌های تجارت این منطقه کمتر از گذشته شد.
این بندر با ظرفیت تخلیه و بارگیری یک میلیون و 969 هزار تن کالا در سال 1402، رتبه هشتم از نظر سهم تجارت دریایی را به خود اختصاص داد.
بندر شهید باهنر؛ از ظرفیت تجارت هشت میلیون تا یک میلیون تن کالا
بندر شهید باهنر در جنوب ایران و در نزدیکی بندرعباس واقع شده است. احداث اسکله این بندر از سال 1346 آغاز و پیش از انقلاب با نام اسکله سورو یا اسکله جدید شناخته شد.
پس از انقلاب در سال 1363 و زمان دولت سیزدهم؛ با تصویب هیات‌وزیران نام این اسکله قدیمی بندرعباس به بندر شهیدباهنر تغییر یافت.
در دهه 50 و 60، بندر شهید باهنر پس از بندر خرمشهر فعال‌ترین و بزرگ‌ترین بندر تجاری کشور بود و فعالیت سالانه آن به هشت میلیون تن می‌رسید، اما در حال حاضر فعالیت سالانه این بندر زیر دو میلیون تن است.
این بندر با ظرفیت تخلیه و بارگیری یک میلیون و 869 هزار تن کالا در سال 1402، رتبه نهم از نظر سهم تجارت دریایی را به خود اختصاص داد.
بندر نوشهر؛ مکمل بندر انزلی
بندر نوشهر در شهرستان نوشهر استان مازندران و کنار دریای خزر قرار دارد.
بندر نوشهر در حمل‌ونقل نقش مهمی دارد و نقش خود را به‌عنوان بندری مکمل بندر انزلی در تجارت دریای خزر حفظ کرد. امکانات این بندر محدودتر از انزلی است، اما همچنان رتبه دهم را از نظر میزان حجم تجارت به خود اختصاص داده است.
ساخت بندر نوشهر در سال ۱۳۰۹ آغاز شد و در سال ۱۳۱۸ به بهره‌برداری رسید. این بندر براساس میزان تخلیه و بارگیری کالاها در سال 1402، به عنوان سومین بندر پرتردد شمال ایران شناخته شد.
همچنین این بندر با ظرفیت تخلیه و بارگیری یک میلیون و 136 هزار تن کالا در سال 1402، رتبه دهم از نظر سهم تجارت دریایی را به خود اختصاص داد./تجارت نیوز
