دکتر عبدالرضا کاوند، معاون موسسه تحقیقات ثبت و گواهی بذر و نهال در گفتوگوی تفصیلی با اقتصاد معاصر، ظرفیتها و چالشهای بخش باغبانی کشور را به همراه یک نمای کلی از نهالهای استاندارد کشور در دو سطح گواهیشده و شناسهدار را بررسی کرده که مشروح آن را در ادامه میخوانید.
ابتدا این را عرض کنم که در حال حاضر داشتن مجوز برای تولید نهال به موجب قانون، الزامی است. یعنی اگر افرادی میخواهند نهال و بذر تولید کنند، ابتدا باید مجوز بگیرند. این پیششرط تولید است. دوم اینکه کسی میتواند مجوز بگیرد که برای تولید شرایطی داشته باشد.
اولین شرط، آب کافی و مطمئن است. آبی که جاری نبوده و منشا آن چشمه یا قنات یا چاه عمیق باشد که بشود آن را هدایت کرد. آب جاری را کمتر اجازه میدهیم، به این دلیل که میتواند ناقل آفات و بیماریها باشد. دومین شرط بحث زمین است. زمینی میتواند برای تولید نهال استفاده بشود که جاکار نباشد و ایزولاسیون را رعایت کند و از کانونهای آلودگی و باغهای دیگر فاصله کافی داشته باشد. سومین شرط نیز این بوده، کسی که میخواهد نهال تولید کند، باید برای این کار دانش کافی داشته باشد. این سه شرط برای گرفتن مجوز برای تولید نهال، اساسی است.
تا الان ۶۴۰ مجوز تولید نهال برای نهالستانهایی که شرایط دریافت مجوز را داشتهاند، صادر شده است.
همه گروههای محصولی درختان میوه یعنی از گرمسیری، سردسیری، دانهدار، هستهدار، مرکبات نیمهگرمسیری، ریزمیوهها، گیاهان دارویی و حتی بخشی از زینتیها شامل این مجوزها هستند.
در نهالستانهای مجوزدار، سالانه حدود ۴۰ میلیون اصله نهال تولید و وارد عرصههای باغی کشور میشود. این ۴۰ میلیون اصله تحت نظارت موسسه تولید میشوند.
بله اما در دو سطح گواهیشده و شناسهدار هستند. گواهی نهال عبارت از کیفیت و سلامت بذر و همچنین نهال با کلیه استانداردهای مصوب است.
نه. عرض کردم که ۴۰ میلیون استاندارد هستند، نه گواهیشده. گواهیشده بالاترین سطح استاندارد است، یعنی هم استانداردهای فیزیکی را پوشش میدهد و هم پایهاش درست است. رقمش درست، قد و قامت، ارتفاع، قطر و تعداد شاخه و ریشه آن نیز درست است. همچنین عاری از عوامل قرنطینهای بوده و قطعا از مواد اولیه غیرویروسی در تولید آن استفاده شده است. این به معنی گواهیشده، تلقی میشود. درجات پایینتری از استاندارد هم داریم که وضعیت آن را هم در ایران و هم در دنیا، توضیح خواهم داد.
بله، قطعا موسسه این توان را دارد.
نه، بهعکس تولید نهال گواهیشده بسیار اقتصادی است که توضیح خواهم داد اما موضوع این بوده که پیششرط گواهی نهال، دسترسی تولیدکننده به مواد اولیه عاری از ویروس است. تامین این مواد به عهده سازمانهای گوناگون بوده و اینجا هنوز محقق نشده است.
حدود ۳ میلیون اصله در کشور وجود دارد.
ما بقیه را هم رها نکردهایم. اظهار خود فرد را ملاک قرار دادهایم. گفتهایم که خب، حالا شما اگر امروز نتوانستید استاندارد ویروس گیلاس تکدانه مشهد را کسب کنی، این نهالت را از کجا گرفتهای؟ میگوید باغ فلانی یا باغ خودم. گفتهایم آنجا را باید کلینیکهای تحت پوشش حفظ نباتات رصد کنند که مشکل قرنطینهای نداشته باشد. نهالی که از این تیپ مواد مادری تولید میشود هم تحت نظارت ما محسوب میشود. استاندارد این، یک پله پایینتر است و به نام نهال شناسهدار شناخته میشود.
پس گواهی شده یعنی نهالی که حداکثر استاندارد را دریافت کرده ولی شناسهدار یک رده پایینتر است.
باید منابع اولیه که در اختیار موسسات تحقیقاتی مثل موسسه علوم باغبانی در کشور توزیع میشود، عاری از ویروس تولید بشود و تولیدکنندگان مجوزدار به مواد اولیه عاری از ویروس دسترسی داشته باشند. آن زمان ۴۰ میلیون نهال را هم میشود، گواهی کرد.
این برنامه ۵۰ سال است که در اروپا و ۷۰ تا ۸۰ سال است که در آمریکا آغاز شده اما در هردو مورد حدود ۶۰ تا ۶۵ درصد نهالهایشان گواهیشدهاند. در ادبیات آنها هم تعداد زیادی از نهالها به عنوان «نهال استاندارد» شناخته میشود که ما از آنها به نهالهای شناسهدار یاد میکنیم.
هزاران مقاله بین مقالات معتبر دنیا در این ارتباط وجود دارد که میگوید نهال عاری از ویروس در مقایسه با نهالی که به ویروس آلودگی دارد، حداقل ۳۰ درصد تفاوت عملکرد دارد و البته در بحثهای صیانتی و حاکمیتی هم، در حفظ باغهای کشور کار شما خیلی کلیدی و مهم است.
البته. فرض کنید که «آتشک» یک بیماری قرنطینهای برای دانهدارهایی همچون سیب و گلابی و به باشد. نهالی که تحت عنوان شناسهدار با تایید حفظ نباتات تولید میشود، اگر نبود، تمام باغهای کشور الان ریشهکن میشد. بنابراین نهال شناسهدار هم به اندازه خودش اهمیت دارد، چون عاری از عوامل قرنطینهای هست اما چون منابع اولیهاش هنوز با دسترسی کامل به عوامل پاک تامین نشده، درجه دو محسوب میشود.
در سال چیزی حدود ۵ هزار میلیارد تومان نهال تولید و عرضه میشود. میبینید که رقم بالایی است و اگر پایداری تولید داریم، اگر تامین نیاز داخلی داریم، اگر صادرات میوه و محصولات سردرختی را داریم، حاکی از زحمات زنجیره تولید و نظارت بر تولید نهال است.
جالب است بدانید ما در ارتباط با تولید نهال درختان میوه، در کشور کاملا و صد درصد خودکفا هستیم. البته به استثنای یک رقم خرمای مجول که اخیرا به کشور وارد شده، البته تولید داخل هم داریم. پس نه تنها نیاز داخل کشور را تولید میکنیم، بلکه سالی ۲ تا ۳ میلیون اصله به صورت رسمی و تحت پروتکلهای موسسه صادرات داریم.
درمورد گردو که مهمترین محصول خشکبار کشور است، ۱۷۰ هزار هکتار باغ گردو در کشور داریم. زنجیره تولید نهال گواهیشده گردو در کشور، کاملا نهادینه شده است و کشور کاملا در این زمینه بینیاز است. در ارتباط با دانهدارها یعنی سیب و گلابی و به، تقریبا ۴۰ تا ۴۵ درصد از نیاز کشور از نهال گواهیشده تامین میشود.
ما حدود ۲.۷ تا ۳ میلیون هکتار باغبانی داریم. این را تقریبا در ۶۲۵ ضرب کنید تا تعداد اصلهها به دست آیند.
ببینید ۳۰ درصد از باغات کشور، یعنی حدود یک میلیون هکتار، سنشان بالای حد استاندارد است و نیاز به اصلاح و نوسازی دارد، یعنی ما یک چیزی حدود ۶۲۵ میلیون اصله نهال برای نوسازی اینها نیاز داریم. ولی این نکته را عرض کنم که این ظرفیت کاملا در کشور وجود دارد و نیاز به واردات نداریم.
بله، دقیقا. سرعت تحقیقات ما در پاسخگویی به تنشهای خشکی، شوری، کمآبی، دسترسی به ژرمپلاسم جدید برای ما یک ضرورت است اما نیازی نیست کامیونکامیون وارد کنیم. بلکه موسسه علوم باغبانی به عنوان متولی این کار میتواند برود پایههای جدید و ارقام جدید دنیا را شناسایی کند و در حد دوسه اصله بیاورد. اینجا بخش خصوصی ما ید طولایی در تکثیر دارد.
بله. ما الان ۶۵ یا ۶۸ واحد کشتبافت در کشور داریم که از موسسه مجوز دارند و تحت نظارت موسسه کار میکنند. اینها ظرفیتهای نهفته کشور هستند. واقعا میشود از برکات همه همکاران استفاده کنیم.
یک بخشهایی از متدهای اصلاح کلاسیک دارد کنار گذاشته میشود. ما در این حوزه شاید نیازمند سرمایهگذاری بیشتری هستیم، شاید هم نیازمند این باشیم که یک مقداری بخش خصوصی بهروزتر بشود.
ما در کشورمان تنوع ژنتیکی خوبی داریم. پس اگر دوستان ما در مجموعه موسسه علوم باغبانی و پژوهشکدههای تابعه که طی سنوات گذشته هم خوب کار کردهاند، روی این موضوع هم تمرکز کنند، کشور بهره خوبی خواهد برد. ما در کشور جریان مستمر تولید در حوزه باغی را داریم. الحمدلله ثبات دارد. مثل زراعت نیست که گاهی بالا پایین بشود.
ما بانک ژن غنی در اختیار داریم اما با این وجود دسترسی به منابع ژنتیک دنیا یک ضرورت است. ما نباید خودمان را از دنیا دور نگه داریم. از فناوریهای روز، از کارهای تحقیقاتی، برای خشکی، برای شوری، برای مکانیزاسیون در بخش کشاورزی و باغبانی، حتما باید استفاده کنیم. یکی از استراتژیها میتواند این باشد که موسسه علوم باغبانی و پژوهشکدههای تابعه آن یا دانشگاهها میتوانند روی واردات ارقام جدید متمرکز شوند.