به گزارش خبرنگار اقتصاد معاصر؛ در موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی بخشی تحت عنوان مهندسی گلخانه وجود دارد؛ فعالیت این بخش در شاخه‌های سازه، پوشش، انرژی، هوشمندسازی، مکان‌یابی، تناسب اقلیمی و فناوری‌های پس از برداشت است. فرزاد آزاد شهرکی در گفت‌وگوی تفصیلی با «اقتصاد معاصر» شرایط گلخانه‌داری در کشور را بررسی کرد. توضیحات او، نشان‌گر این است که علی‌رغم پتانسیل قابل توجه در کشور، عدم سامان داشتن حوزه‌های گوناگون مرتبط با گلخانه، ازجمله انرژی (گاز و برق)، آب، آموزش، مهندسی و فناوری، اقتصاد و مسائل تخصصی کشاورزی موجب ایجاد چالش‌های گوناگون در این حوزه شده است.
اقتصاد معاصر: می‌دانیم که اقتصادی بودن برای تولیدکننده، مساوی با تولید است؛ اگر چنین باشد، افزایش تولید را شاهد خواهیم بود.
اگر در گلخانه، مولفه‌ها و تجهیزات و فرآیندهای مرتبط با مهندسی را در نظر بگیریم، همگی منجر به تولید اقتصادی می‌شود. به عنوان مثال اگر در احداث گلخانه مکان‌یابی و انتخاب اقلیم مناسبی داشته باشید، آن وقت برای پایین آوردن دمای گلخانه به انرژی و برق زیادی نیاز نیست. اخیرا در فصل زمستان مشکلات متعددی در زمینه قطعی گاز داشتیم و گلخانه‌ها متضرر شدند، اما اگر گلخانه‌ها در نقاط مطلوبی احداث شوند و گاز مناسب داشته باشند یا طوری باشد که به انرژی گرمایی احتیاجی نداشته باشند، این ریسک کمتر خواهد شد.
آزاد شهرکی (نفر وسط) در بازدید از گلخانه
اقتصاد معاصر: آیا با توجه به موضوع اقلیم که می‌تواند شاخصه‌های بسیاری را در بحث تولید متاثر کند، احداث گلخانه و تولید محصولات کشاورزی در گلخانه اساسا در کشور ما توجیه‌پذیر است؟
کشور ما یک کشور گرم و خشک است؛ اعتقاد شخصی من این است که هنوز با بحران آب مواجه نشده‌ایم و بیشتر با بحران مدیریت مصرف آب درگیر هستیم. هدف اصلی از احداث گلخانه و محیط‌های کنترل‌شده کشاورزی، بالا بردن راندمان مصرف آب است. اولین استراتژی احداث گلخانه در کشور این است که محصولات از فضای باز به محیط‌های کنترل شده و گلخانه انتقال یابند و بهره‌وری مصرف آب بالا برود. در کشور‌های پیشرفته اگر بهره‌وری استفاده از آب برای محصول گوجه فرنگی ۱۰۰ تن در هکتار باشد، این میزان در گلخانه به ۵۰۰ تن در هکتار و حتی با فناوری بسیار عالی به ۱۰۰۰ تن در هکتار می‌رسد و بهره‌وری آب چند ده برابر خواهد شد.
اقتصاد معاصر: پس می‌توان گفت گلخانه در کل توجیه‌پذیر است؟ آیا احداث هر گلخانه‌ای، حتی خرد، توجیه‌پذیر است؟
گلخانه یک تکنولوژی هزینه‌بر است و همچنین نیازمند آموزش مناسب است. با توجه به این نکته، ابتدا باید در کشور مناطق یا قطب‌هایی که از نظر اقلیمی که پتانسیل این کار را داشته باشند به این کار اختصاص دهیم. در وهله دوم این گلخانه‌ها از نظر مساحت باید توجیه‌پذیر باشند. امروزه موسسه فنی و مهندسی به این نتیجه رسیده که گلخانه‌هایی با متراژ یکی‌دو هکتار، از نظر بهره‌بردار و همچنین کمک به کشاورزی کشور، صرفه اقتصادی و کارایی لازم را ندارد، به این دلیل که حتی گلخانه‌های کوچک نیز به مجوز برق و گاز نیاز دارند و باید برای آنها آب تهیه شده و سازه‌ای بنا شود، اما بهره‌وری آنها به میزان گلخانه‌های بزرگ نخواهد بود! با این استدلال هرچه گلخانه‌ها به سمت بزرگ بودن بروند، بهره‌وری بیشتری خواهند داشت.
ذکر این نکته را هم لازم می‌دانم که هر شخصی نباید به دنبال این کار برود؛ ابتدا باید به این کار علاقه داشته و با فناوری گلخانه آشنا باشد و دوره‌های گلخانه‌داری را طی کند تا بتواند به بهره‌وری مدنظر دنیا برسد. اکنون در کشور ما بهره‌وری گلخانه ممکن است از فضای باز نیز کمتر باشد!
اقتصاد معاصر: با توجه به آمار، سطح زیر کشت گلخانه‌های کشور به چه میزان است؟
آمار کشور عدد ۲۲ هزار هکتار را نشان می‌دهد.
اقتصاد معاصر: چند درصد از این عدد، راندمان پایین‌تر از تولید فضای باز را شامل می‌شود؟
بسیار جزئی است. متاسفانه برخی از گلخانه‌های ما به سبب شرایط تورمی و ناپایدار اقتصاد کشور به بهره‌برداری نرسیده‌اند. در بسیاری از نقاط سازه‌هایی را می‌بینید که رها شده‌اند؛ دلیل این موضوع این است که سرمایه کشاورز صرف بنا کردن سازه و گلخانه شده و به علت عدم حمایت و تخصیص تسهیلات به بهره‌برداری نرسیده است. مضاف بر این، در بسیاری از نقاط نیز کشاورزیِ گلخانه، معیشتی بوده و تولیداتی انجام می‌دهند.
نکته دیگر این است که یارانه‌ای بودن انرژی و گاز به بهره‌ور نبودن گلخانه‌های ما دامن می‌زند. در حال حاضر قیمت گاز برای گلخانه‌ها ۱۰۰ تومان در متر مکعب است؛ این رقم با قیمت جهانی گاز که یک دلار است همخوانی ندارد و در نتیجه کشاورزان به دنبال اصلاح سیستم و بهره‌وری گلخانه خود نیستند. البته این موضوع نیاز به زیرساخت‌هایی مثل فناوری مناسب و کمک به صادرات دارد که اگر صورت بپذیرند، به فناور شدن گلخانه‌ها کمک خواهند کرد.
اقتصاد معاصر: طی ۲۰ سال گذشته مهم‌ترین چالش در بحث گلخانه و گلخانه‌داری ایران چه بوده است؟ با توجه به برنامه هفتم در سال‌های آتی راهکار و راهبرد چیست؟
در برنامه هفتم توسعه دیده شده که به منظور آزادسازی اراضی کشاورزی جهت استفاده محصولات استراتژیک‌تر و دانه‌های روغنی، محصولات فضای باز به گلخانه‌ها منتقل شوند. در بحث چالش‌های موجود نیز می‌توان به رقابت تولیدات محصولات سبزی و سیفی در فضای باز و گلخانه اشاره کرد. امروزه بسیاری از محصولات گلخانه‌ای را در فضای باز نیز تولید می‌کنیم که این چالش باید به تعادل برسد.
مورد دوم؛ بسیاری از گلخانه‌های ما بهره‌ور نیستند و راندمان کارشناسی در گلخانه‌ها پایین است. به عبارت دیگر آنگونه که مورد انتظار بوده، به بهره‌وری کشور کمکی نکرده‌اند.
مورد سوم که در دوسه سال اخیر بروز پیدا کرده، این است که با چالش انرژی مواجه شده‌ایم و شرکت‌های نفت و غیره بطور مداوم به موسسه فشار وارد می‌کنند تا راهکاری برای این موضوع پیدا کنیم. کار‌هایی صورت گرفته و جداول سوختی برای شرکت نفت تهیه شده که بر اساس آن سوخت را به گلخانه‌ها تخصیص دهند. لازم به ذکر است که قطعا به دلیل ناترازی انرژی، گاز و برق، این چالش در آینده گریبان‌گیر کشور خواهد شد. حتما باید به استفاده از فناوری در گلخانه تاکید داشته باشیم تا به هدررفت انرژیِ کمتری در گلخانه‌ها برسیم.
شهرکی (سمت راست) در بازدید از یک گلخانه
اقتصاد معاصر: پس در حال حاضر مهم‌ترین چالش ما انرژی است؟
بله!
اقتصاد معاصر: رشد و توسعه تجهیزات فناوری و ورود دانش در عرصه‌های فنی و مهندسیِ حوزۀ گلخانه قابل قبول است؟
بله! قطعا قابل قبول است. لازم به ذکر است که با همکاری معاونت باغداری و دفتر توسعه گلخانه‌ها اقداماتی به منظور کمک به ساماندهی سازه پوشش تجهیزات و تاسیسات گلخانه‌ای انجام شده است ولی به دلیل عدم نظم، با خروجی خوبی مواجه نشده‌ایم. موسسه به دنبال سامان دادن این اوضاع بوده تا تجهیزاتی که بهره‌وری بیشتر برای کشاورز و پایداری منابع برای کشور را به همراه دارند در اولویت قرار بگیرند و اگر قرار به تخصیص تسهیلات باشد، این تجهیزات پوشش داده شوند.
اقتصاد معاصر: در فرمایش شما متوجه شدم که موسسه فنی و مهندسی مرجع شرکت ملی پخش و فرآورده‌های نفتی و شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت است؛ درست است؟
بله مراوداتی داریم. همچنین استانداردِ انرژی در گلخانه را نیز منتشر کرده‌ایم و تمام اعداد و ارقام مربوط به تخصیص سوخت با مشورت ما انجام می‌شود.
اقتصاد معاصر: فرمودید در فناوری‌های پس از برداشت نیز دخیل هستید؛ گمان می‌کنم این موضوع بسیار مهم باشد، زیرا با ضایعات بسیاری در تولیدات محصولات کشاورزی مواجه هستیم. چرا این موضوع در کشور حل نمی‌شود؟
مشکل اول ما این است که در این رابطه داده نداریم. زمانی که می‌خواهیم مشکلی را حل کنیم، ابتدا باید داده‌هایی در آن رابطه داشته باشیم تا بتوانیم بهتر به آن موضوع بپردازیم.
مورد دیگر این است که سلیقه‌ای عمل می‌کنیم. به عنوان مثال می‌دانید برای تولید یک کیلوگرم گوجه چند متر مکعب آب یا انرژی مصرف می‌شود؟ اگر این موضوع را بازگو کنیم شاید متولیان و مسئولان، بیشتر بر روی آن فکر کنند. متاسفانه به آن میزان که بر روی تولید تمرکز می‌شود، بر روی کاهش ضایعات توجهی وجود ندارد. از شخصی که به عنوان مثال از سیستمی در جهت کاهش ضایعات گوجه فرنگی استفاده می‌کند تقدیر نمی‌شود، در عوض از شخصی که ۱۰ کیلوگرم گوجه فرنگی بیشتری تولید می‌کند تقدیر می‌شود! این‌ها مسائل سیاستی هستند و فنی نیستند.
وزارت انرژی آمریکا اعلام کرد؛
به اذعان وزارت انرژی آمریکا نزدیک به یک‌سوم تجارت دریایی نفت جهان از طریق تنگه‌ای انجام می‌شود که در جنوب ایران قرار دارد و در باریک‌ترین نقطه تنها ۲۱ مایل عرض دارد.
بررسی آمارهای وزارت بازرگانی پاکستان نشان می‌دهد؛
آمارهای وزارت بازرگانی پاکستان نشان می‌دهند که صادرات ایران به این کشور در ۹ ماهه نخست سال جاری میلادی با رشد ۲۱ درصدی مواجه شده و به بیش از ۷۷۰ میلیون دلار رسیده است.
وزارت بازرگانی و صنعت هند از کاهش ۴۰ درصدی صادرات برنج این کشور به ایران در ۸ ماهه ۲۰۲۴ خبر داد.
«اقتصاد معاصر» گزارش می‌دهد؛
نظام حکمرانی نیازمند اتخاذ سیاست‌های راهگشایی است که ناپایداری تامین مالی عمومی را جبران نماید و ازسوی دیگر با مدیریت کارآمد در توزیع اعتبارات، نابرابری‌های اجتماعی را مهار کند.
مهدی آقازاده، کارشناس اقتصادی
«کارایی» یک مفهوم اساسی و پایه در اقتصاد است که به استفاده بهینه از منابع برای دستیابی به نتایج مطلوب با حداقل ضایعات اشاره دارد. این مفهوم نقش مهمی در تعیین بهره‌وری و رقابت‌پذیری یک اقتصاد دارد.
حسن حیدری، عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس
شکل‌گیری سرمایه انسانی، فرآیندی بلندمدت و پرزحمت است و پیچیدگی‌های آن نسبت به سرمایه‌گذاری فیزیکی بسیار بیشتر است.
سهیل فضلی، پژوهشگر روابط بین‌الملل:
کریدور شمال-جنوب با توجه به جذابیت‌ها، ویژگی‌ها و دستاورد‌های متعددی که خواهد داشت، می‌تواند برگ برنده‌ای برای کشورمان در برابر کریدور شرق-غرب باشد.
حجت بین‌آبادی، پژوهشگر حوزه بودجه و بانکی
رعایت چهار اصل ارتقای سرمایه اجتماعی با تاکید بر ارتباط صادقانه با مردم، قاعده‌گرایی و ایفای بدون نقصان تعهدات، انجام اصلاحات مستمر با نگاه بلندمدت و حمایت از محرومان و توانمندسازی جامعه، به عنوان اصول کلی حاکم بر لایحه بودجه در بخشنامه بودجه ۱۴۰۴ ذکر شده است.
محمدامین حق‌گو، کارشناس اقتصادی
کنترل تورم به دو دلیل اصلی به مهم‌ترین مساله اقتصاد ایران بدل شده است؛ دلیل نخست اینکه ارتباط مستقیمی بر معیشت و سفره مردم دارد و دلیل دوم نیز به کارخانه‌های تولیدی و صنعتی باز می‌گردد که در شرایط تورمی، کل زنجیره تولید به واسطه نوسانات قیمتی در تامین مواد اولیه و قیمت نهایی، دچار آسیب می‌شود.
گیتی صادقیان، پژوهشگر اقتصادی
بررسی تاثیر سیاست پولی نشان می‌دهد که سه کسری در ایران برقرار است اما سیاست پولی بر سازوکار شکل‌گیری این کسری‌ها بی‌تاثیر تلقی می‌شود.
حسن حیدری، کارشناس اقتصادی؛
مالکیت بانک‌ها، دخالت دولت در صنعت بانکی، معماری نظام حکمرانی شرکتی در بانک‌ها از ریشه‌های اصلی ناترازی بانک‌ها محسوب می‌شود.
عضو هیات رئیسه اتاق بازرگانی ایران و چین در گفت‌وگو با «اقتصاد معاصر»؛
عضو هیات رئیسه اتاق مشترک بازرگانی ایران و چین ضمن تشریح مزیت‌های بازار ارز توافقی، بهبود روند بازگشت ارز حاصل از صادرات فعالان اقتصادی را به عنوان یکی از ویژگی‌های این بازار معرفی کرد.
