امتیازدهی عجیب بانک مرکزی به دو بانک ناتراز

به گزارش خبرنگار اقتصاد معاصر؛ یکی از سیاست‌های مهم نظارتی بانک‌های مرکزی، اجرای یک نظام کنترلی و محدودکننده برای بانک‌های ناتراز است، به طوری که بانک ناتراز در ابتدا از جذب سپرده محروم می‌شود و بعد امکان پرداخت تسهیلات کلان نخواهد داشت و اگر روند بانک به سمت بهبود حرکت نکرد، پرداخت تسهیلات خُرد هم برای بانک ممنوع خواهد شد. 

یکی از الزامات بانک ناتراز، افزایش سرمایه نقدی است، به طوری که بتواند با ایجاد جریان نقد، درآمد حاصل از تسهیلات اعطایی را به گونه‌ای افزایش دهد که جوابگوی سود سپرده‌های پرداختی شود و روند زیان‌دهی متوقف و به سوددهی مناسب تغییر یابد. 

در واقع در صورتی امکان پرداخت تسهیلات یا افزایش در رقم مانده تسهیلات اعطایی برای بانک فراهم می‌شود که به برنامه‌های اصلاحی مدنظر بانک مرکزی جامه عمل پوشانده شود و تا زمانی این اقدامات صورت نگیرد، محدودیت‌های شدید در رشد ترازنامه (جذب سپرده و پرداخت تسهیلات) ادامه خواهد داشت و اگر بانک مرکزی به این نتیجه برسد که بانک توانایی اصلاح ندارد، برای نحوه توقف و انحلال این بانک تصمیم‌گیری خواهد کرد. 

بانک مرکزی در سال‌های اخیر برخی بانک‌ها از جمله بانک ایران زمین، دی، آینده و سرمایه را در پرداخت تسهیلات و جذب سپرده محدود کرد، به طوری که مانده تسهیلات و سپرده این بانک‌ها یا ثابت بود یا رشد بسیار اندکی داشت. این اقدام بانک مرکزی موجب کاهش سهم این بانک‌ها از سپرده و تسهیلات بانکی و کوچک شدن این بانک‌ها شد که در جای خود اقدامی درست بود. در واقع بانک مرکزی به جای حل و فصل و انحلال این بانک‌ها، سیاست کنترل شدید ترازنامه آنها را در دستور کار قرار داد.

جهش ۵۳ درصدی سپرده‌های بانک ایران زمین در یک سال

اما بررسی وضعیت ترازنامه سال ۱۴۰۳ و بهار امسال نشان می‌دهد بدون اینکه بانک‌های ایران زمین و دی تغییری در وضعیت خود ایجاد کنند، از قید محدودیت‌های بانک مرکزی رها شده‌اند. جداول زیر اطلاعات سپرده، تسهیلات، درآمد تسهیلات، سود سپرده پرداختی و زیان‌های این دو بانک از سال ۱۴۰۰ تا بهار ۱۴۰۴ را نشان می‌دهد. طبق این آمارها هر دو این بانک‌ها در سال‌های ۱۴۰۰، ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ رشد محسوسی در سپرده و تسهیلات نداشته‌اند اما یک‌باره از سال ۱۴۰۳ و بدون اینکه تغییری در وضعیت سود و زیان و سرمایه آنها رخ دهد، شروع به جذب سپرده و افزایش مانده تسهیلات کرده‌اند. 

در بانک ایران زمین، مانده سپرده‌ها در سال ۱۴۰۰ معادل ۶۷ هزار و ۷۲۱ میلیارد تومان بوده که این رقم در سال بعد فقط ۳.۳ درصد رشد داشته است. در سال ۱۴۰۲ هم مانده سپرده‌های بانک به عدد ۷۲ هزار و ۵۰۱ میلیارد تومان رسیده که نسبت به سال قبل فقط ۴.۶ درصد افزایش یافته است. اما در از تابستان ۱۴۰۳ روند مانده سپرده‌های بانک ایران زمین رشد شدیدی پیدا می‌کند و این سیر صعودی در بهار امسال هم ادامه دارد، به طوری در یک سال منتهی به بهار ۱۴۰۴، مانده سپرده‌های این بانک از ۷۲ هزار و ۵۰۱ میلیارد تومان به ۱۱۱ هزار و ۴۴۱ میلیارد تومان افزایش یافته است.

ارقام به میلیارد تومان است

این افزایش ۵۳.۷ درصدی در مانده سپرده‌های بانک ایران زمین در حالی رخ داده که هیچ تغییر مثبتی در وضعیت نابسمان این بانک مشاهده نمی‌شود. نه سرمایه بانک افزایش یافته و نه زیان‌دهی کاهش یافته است. این افزایش در مانده سپرده‌ها قطعا منجر به افزایش در سود سپرده پرداختی به سپرده‌ها می‌شود و با توجه به عدم توانایی بانک در بازپرداخت سود سپرده از محل درآمد تسهیلات اعطایی، در نهایت منجر به تشدید ناترازی بانک ایران زمین خواهد شد. 

طبق اطلاعات جدول بالا که برگرفته از صورت‌های مالی بانک ایران زمین است، سود سپرده پرداختی در بهار ۱۴۰۳ معادل ۳ هزار و ۱۹۲ میلیارد تومان بوده و این رقم در بهار ۱۴۰۴ به ۴ هزار و ۸۰۹ میلیارد تومان افزایش یافته که نشان‌دهنده جهش ۵۰ درصدی در پرداخت سود سپرده است اما در مقابل، سود حاصل از تسهیلات اعطایی در بهار امسال نسبت به بهار سال گذشته هیچ رشدی نداشه است.

رشد توامان زیان‌دهی و مانده سپرده‌ها در بانک دی

همان قاعده‌ای که برای بانک ایران زمین تشریح شد، در بانک دی هم با تفاوت‌هایی اندک مشاهده می‌شود. بانک دی هم در طول این سال‌ها هیچ تغییر و بهبودی در ساختار خود انجام نداده و به همین دلیل همواره سود سپرده پرداختی و مجموع هزینه‌های بانک از درآمد حاصل از تسهیلات اعطایی و سایر درآمدها، بسیار بیشتر بوده است. 

مانده سپرده‌های بانک دی زودتر از بانک ایران زمین شروع به رشد می‌کند، به طوری که از پایان سال ۱۴۰۲ تا پایان بهار ۱۴۰۳، مانده سپرده‌ها از ۳۸ هزار و ۲۷۹ میلیارد تومان در سال ۱۴۰۱ به ۵۱ هزار و ۹۴۲ میلیارد تومان در سال ۱۴۰۲ افزایش می‌یابد اما در سال ۱۴۰۳ و بهار ۱۴۰۴، رشد مانده سپرده‌های این بانک شدت می‌گیرد.

ارقام به میلیارد تومان است

رشد نکردن مانده تسهیلات اعطایی به اندازه و متناسب با رشد مانده سپرده نشان می‌دهد که بخش عمده رشد سپرده‌ها به جای اینکه صرف پرداخت تسهیلات شود، برای بازپرداخت سود سپرده‌های قبلی اختصاص یافته است و این روند، ناترازی بانک را در یک فرایند صعودی تشدید خواهد کرد. 

همانطور که مشخص است، سود سپرده پرداختی این بانک در سال ۱۴۰۳ معادل ۶۶ درصد و در بهار ۱۴۰۴ نسبت به بهار سال قبل بیش از ۶۹ درصد افزایش یافته است. در مقابل زیان سالانه بانک دی از ۱۷ هزار میلیارد تومان در سال ۱۴۰۲ به ۲۵ هزار و ۲۸۷ میلیارد تومان در سال ۱۴۰۳ رسیده که نشان‌دهنده رشد ۴۸ درصدی در زیان‌دهی این بانک است. 

در بخش تسهیلات هم در بهار امسال مانده تسهیلات پرداختی بانک دی نسبت به اسفند ۱۴۰۳ حدود ۱۰ درصد افزایش یافته و اگر هر فصل این میزان رشد در مانده تسهیلات بانک ثبت شود، رشد قابل توجهی در این جزء مهم ترازنامه بانک در طول سال جاری ثبت رقم خواهد خورد. 

در صورتی که در آینده‌ای نزدیک این دو بانک ناتراز با افزایش سرمایه نقدی قابل توجه مانع از تشدید زیان‌دهی نشوند، حذف محدودیت‌های بانک مرکزی برای رشد ترازنامه، این بانک‌ها را با ناترازی شدیدتر، زیان‌دهی بیشتر و استقراض بیشتر از منابع بانک مرکزی مواجه خواهد کرد. سرنوشت بانک آینده اکنون در پیش روی نهاد ناظر و همه مردم ایران قرار دارد و نباید بانک مرکزی اجازه دهد تا بانک آینده‌ای دیگر پدید بیاید.