خودکفایی

سال‌هاست وعده خودکفایی در تولید روغن خوراکی در اسناد توسعه‌ای کشور تکرار می‌شود اما واقعیت بازار چیز دیگری است، به طوری که بیش از ۹۰ درصد نیاز کشور از مسیر واردات تامین می‌شود.

در حالی که برنامه‌های بالادستی کشور دستیابی به خودکفایی کامل در تولید محصولات اساسی کشاورزی را هدف‌گذاری کرده‌اند اما چالش‌های ساختاری، اقلیمی و بودجه‌ای تحقق این هدف را با ابهام روبه‌رو کرده‌اند.

تجربه جنگ‌ها نشان می‌دهد زیرساخت‌های غیرنظامی، از جمله مراکز درمانی و امدادی و کارخانه‌های تولید مواد غذایی، از تیررس دشمن در امان نیستند. با این پیش‌زمینه، به‌هم‌زدن امنیت غذایی نیز در آستانه تبدیل‌‌ به یکی از نخستین اهداف جنگ ترکیبی است؛ جایی که پدافند غیرعامل دیگر فقط یک توصیه امنیتی نیست، بلکه یک الزام حیاتی برای بقا و تاب‌آوری ملی است.

عضو کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی گفت: بخشی از زیرساخت‌ها برای خودکفایی محصولات کشاورزی مهیاست و سرمایه‌گذاران نیز آماده ورود به عرصه هستند اما تا زمانی که بروکراسی اداری تسهیل نشود و بهره‌وری اقتصادی و ملاحظات زیست‌محیطی در نظر گرفته نشود، تحقق این وعده‌ها به اتلاف منابع منجر خواهد شد.

بذر به ‌عنوان نخستین حلقه در زنجیره امنیت غذایی شناخته می‌شود، ایران پس از سال‌ها وابستگی به واردات بذر، اکنون در مسیر خودکفایی گام بر می‌دارد. کاهش واردات بذرهای هیبریدی، توسعه تولید بذر گندم و تمرکز بر محصولات استراتژیک، از نشانه‌های این تحول است، البته نشانه‌های افت تولید گندم در سال جاری، زنگ هشداری برای سیاست‌گذاران است که در کنار حمایت از تولید داخل منابع واردات را نیز تامین کنند.

سیاست خودکفایی در تولید محصولات کشاورزی، سال‌ها است که به ‌عنوان راهبرد اصلی تامین امنیت غذایی در ایران دنبال می‌شود اما این سیاست بدون در نظر گرفتن محدودیت‌های اقلیمی و منابع آبی، هزینه‌های سنگینی بر محیط زیست و اقتصاد کشور تحمیل می‌کند. ادامه این مسیر، نه فقط بهره‌وری کشاورزی را کاهش داده، بلکه ایران را به سمت بحران‌های زیست‌محیطی و وابستگی به واردات سوق خواهد داد.

خودکفایی واقعی فقط با افزایش سطح زیر کشت به دست نمی‌آید؛ وقتی بذر، کود، ماشین‌آلات و حتی آب به خارج وابسته است، خودکفایی هم روی کاغذ می‌ماند. از همین‌رو سیاست‌گذاران باید واقع‌بینانه به مساله نگاه کنند و علاوه‌بر برنامه‌های تولید، حمایت از کشاورزان را در دستور کار خود قرار دهند.

کشاورزی ایران طی چهار دهه گذشته از وابستگی شدید به واردات به سمت خودکفایی در برخی محصولات اساسی حرکت کرده است. تولیدات کشاورزی با رشد ۵۰۰ درصدی همراه بوده و توسعه کشت گلخانه‌ای، افزایش بهره‌وری و ورود فناوری‌های نوین از مهم‌ترین عوامل این پیشرفت به شمار می‌آیند.

وابستگی به واردات کالاهای اساسی، به‌ ویژه در وقوع بحران‌های اقتصادی برای کشورهای جهان یا بروز بیماری‌های همه‌گیر، آسیب‌های جدی به امنیت غذایی وارد می‌کند، از سوی دیگر با توجه به وابستگی به خارج در برخی کالاهای اساسی، تحریم‌ ممکن است مشکلاتی را برای کشور ایجاد کند، بنابراین در این حوزه، تقویت تولید داخل و خودکفایی ۱۰۰ درصدی، حائز اهمیت است.

مجری طرح تحقیقات کلان گندم کشور، ضمن معرفی دستاوردهای خودکفایی گندم، و برنامه‌هایی که به این موفقیت پایدار منجر شده، چالش‌های این طرح را برشمرد.