به گزارش خبرنگار اقتصاد معاصر؛ اخیرا جبار علی ذاکری، مدیر عامل جدید راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران، خبر راه‌اندازی مسیر ریلی از بلاروس و روسیه تا پاکستان از طریق ایران را داد که می‌تواند تحولی بزرگ در کریدورهای تجاری منطقه و مبادلات بین‌المللی محسوب شود. این امر پیامدهای مهمی برای هر سه کشور روسیه، ایران و پاکستان دارد که به نوعی بستر اتصال اروپا به چین و کلا منطقه آسه‌آن را فراهم می‌کند.
از سال گذشته، پاکستان به دنبال یادداشت تفاهمی بود که بالاخره در تابستان گذشته امضا شد. اخیرا نیز قطار باری پاکستان را به مقصد ایران ترک و از آنجا به سمت شمال به ترکمنستان، قزاقستان و در نهایت روسیه ادامه خواهد داد. هر دو کشور به دنبال استفاده از خدمات برای محصولات مختلف صادراتی هستند. به گزارش رسانه‌های پاکستانی، منسوجات، محصولات غذایی و محصولات کشاورزی پاکستان مانند برنج، گندم و پنبه، راهی بازارهای روسیه و آسیای مرکزی خواهند شد. در مقابل، نفت، گاز، فولاد و سایر کالاهای صنعتی روسیه به پاکستان صادر خواهد شد.
اپراتور دولتی حمل‌ونقل ریلی پاکستان، PRFTC، اعلام کرده که خدمات حمل‌ونقل از ترمینال بین‌المللی کانتینری قاسم و پایانه کانتینری بین‌المللی پاکستان انجام می‌شود. حمل‌ونقل را برای کانتینرهای ۲۲ تنی و ۴۴ تنی ارائه می‌دهد.
روند ایجاد و توسعه کریدور روسیه به پاکستان از طریق افغانستان در آگوست ۲۰۲۲ در سومین نشست کارگروه مشترک همکاری بین دولت جمهوری ازبکستان و کمیسیون اقتصادی اوراسیا آغاز شد. در این نشست موضوعات مربوط به توسعه آن مورد بحث و بررسی قرار گرفت و طرف‌های روسی و بلاروسی علاقه خاصی به اجرای این پروژه ابراز کردند.
همچنین در نوامبر ۲۰۲۳، یادداشت تفاهم متقابلی بین وزرای حمل‌ونقل روسیه، قزاقستان و ازبکستان به امضا رسید که آغاز مرحله فعال کار در این پروژه بود. اولین نشست کارگروه توسعه کریدور حمل‌ونقل چندوجهی در آوریل ۲۰۲۴ در شهر «ترمز» برگزار شد که طی آن وزارت حمل‌ونقل بلاروس به این تفاهم‌نامه ملحق شد، در حالی که افغانستان و پاکستان تکمیل رویه‌های داخلی برای پیوستن به این پروژه را اعلام کردند. در این نشست نقشه راه امضا شد که شامل برنامه‌های مشخص برای توسعه حمل‌ونقل کالا، تحلیل جریان محموله‌ها، اجرای اسناد دیجیتال الکترونیکی و بهینه‌سازی تشریفات گمرکی است.
الحاق پاکستان به این پروژه بزرگ گام مهمی در تقویت روابط تجاری منطقه‌ای و تسریع حمل‌ونقل بین‌المللی بار است. طرفین انتظار دارند که این کریدور به یک حلقه مهم در سیستم حمل‌ونقل اوراسیا تبدیل شود و مسیرهای مناسب و کارآمدی برای ترانزیت کالا و همکاری اقتصادی بین کشورهای شرکت‌کننده را افزایش دهد.
در واقع این امر موجب تمای به توسعه راه آهن ترانس افغان برای اتصال کشورهای آسیای مرکزی مانند قزاقستان و ازبکستان به بنادر پاکستان است. در این راستا، نشست سران روسیه و ازبکستان و نشست‌های سطح بالا در سال ۲۰۲۴ برگزار و وزارتخانه‌های حمل‌ونقل ازبکستان و فدراسیون روسیه مجموعه اسنادی را در مورد شروع اجرای عملی پروژه امضا کردند.
قرار شد که در سال ۲۰۲۵، سازمان‌های تخصصی روسیه با همتایان خود در ازبکستان، آماده‌سازی بخش‌هایی از مطالعات امکان‌سنجی پروژه ساخت‌وساز راه‌آهن ترانس-افغانستان را در مسیرهای مورد توافق، از جمله از نظر تعیین پیش‌بینی جریان محموله و کارایی اقتصادی، ارزیابی کنند. اولین جلسه گفت‌وگوی پروژه با مشارکت همکاران راه‌آهن پاکستان و یک هیات نماینده افغانستان در چارچوب مجمع روسیه-جهان اسلام در کازان در تاریخ ۱۵ تا ۱۶ می ۲۰۲۵ برگزار خواهد شد.
در توسعه کریدورهای حمل‌ونقل بین‌المللی، کشورهای آسیای مرکزی توجه ویژه‌ای به مسیر ترانزیتی جنوبی دارند که ایران و افغانستان قوی‌ترین موقعیت‌ها را دارند. هر دو کشور، آسیای مرکزی را که از نظر جغرافیایی منزوی است، به دریاهای آزاد متصل می‌کند.
اما در این میان، مسیر افغانستان یا ترانس افغان با موانع جدی همراه است. هدف از این پروژه اتصال شبکه‌های راه‌آهن ازبکستان، افغانستان و پاکستان و اخیرا قزاقستان بوده که هزینه پیش‌بینی شده اجرای آن ۴.۸ میلیارد دلار آمریکا است. در حال حاضر، این پروژه در مرحله اولیه قرار دارد و فقط در مورد مراحل اصلی مسیر بین تاشکند، کابل و اسلام‌آباد توافق شده است.
به گفته تحلیلگران، اجرای این پروژه با چندین مشکل جدی مواجه است. یکی از موانع اصلی، منطقه صعب‌العبور کوهستانی در افغانستان است که نیاز به راه حل‌های مهندسی بالا و هزینه‌های اضافی دارد. دوم، تعدادی از مسائل مربوط به همکاری بین افغانستان و پاکستان حل نشده باقی مانده که می‌تواند اجرای پروژه را به تاخیر بیندازد. علاوه بر این، پاکستان برای افزایش ظرفیت باید زیرساخت‌های راه‌آهن خود را ارتقا دهد.
بدون پیشرفت‌های قابل توجه در این زمینه، پروژه ممکن است در حصول اطمینان از حمل‌ونقل کارآمد کالا با چالش‌هایی مواجه شود. در نهایت، تضمین امنیت در کل کریدور یک وظیفه مهم است. اقدامات لازم برای جلوگیری از تهدیدات و اطمینان از عملکرد پایدار جریان ترافیک است. بنابراین، پروژه کریدور ترانس-افغان با وجود چشم اندازهای آن، با چندین چالش کلیدی روبه‌رو است که راه‌حل آن‌ها موفقیت و توسعه آینده آن را تعیین می‌کند.
با وجود این موانع، روسیه برای اتصال به پاکستان و سپس هند یا حتی چین، نیاز به مسیر مطمئنی دارد که ایران بهترین گزینه در این راستا است. باید توجه داشت اتصال ریلی بین قزاقستان-ترکمسنتان-ایران از زمان انعقاد پیمان عشق‌آباد وجود داشت و با رونق بخش شرقی کریدور شمال-جنوب، روسیه نیز با اتصال به قزاقستان می‌تواند به بنادر جنوبی ایران دسترسی داشته باشد.
از سال ۲۰۰۰، فدراسیون روسیه با مشارکت هند و ایران، پروژه کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب را اجرا می‌کند که دارای سه مسیر ترانزیتی است. مسیر غربی از طریق خاک آذربایجان، ترانس خزر از طریق آب‌های دریای خزر و مسیر شرق از طریق قلمرو قزاقستان و ترکمنستان، این سه مسیر هستند.
کریدور جدید این امکان را می‌دهد که محموله‌ها از بخش شمالی اوراسیا به جنوب آسیا در ۲۰ روز یا سه برابر سریع‌تر از آب تحویل داده شود. این امر یک جایگزین عالی برای مسیرهای تجاری از طریق دریای سیاه، مدیترانه و دریای سرخ است که با توجه به جنگ در اوکراین و درگیری فزاینده فلسطین و رژیم صهیونیستی بسیار ناامن شده است. در واقع، ایران در کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب موقعیت منحصر به فردی را به خود اختصاص داده و کل حجم محموله‌های روسیه را که از طریق دریا به هند منتقل می‌شود، جابه‌جا می‌کند. جمهوری اسلامی ایران به لطف جغرافیای خود می‌تواند از موج جدید گسترش کریدور شمال-جنوب نیز بهره‌مند شود و جایگزینی برای ترانزیت افغانستان در حمل‌ونقل متقابل بین روسیه و پاکستان باشد.