به گزارش خبرنگار اقتصاد معاصر؛ طرح ایجاد کریدور زنگزور، با وعده‌های بزرگ در زمینه اتصال شرق به غرب، در سایه پیچیدگی‌های سیاسی و مخالفت‌های منطقه‌ای، همچنان در حد یک نقشه بر روی کاغذ باقی مانده و عملی شدن آن دور از دسترس به نظر می‌رسد.
در یادداشتی برای پایگاه خبری کریدل آمریکا، هازان یالین با عنوان « تله زنگزور؛ جایی که منافع باکو و ایروان برای حذف مسکو به هم می‌رسند» به بررسی تحولاتی پیرامون زنگزور در جنوب قفقاز پرداخته است.
وی در این یادداشت تاکید می‌کند که کریدور زنگزور، برخلاف ظاهر توسعه‌ای خود، بخشی از بازی سیاسی گسترده‌ای است که با هدف کاهش نفوذ روسیه و محدود کردن موقعیت ایران در منطقه طراحی شده است. این تحولات پس از جنگ دوم ناگورنو قره‌باغ در سال ۲۰۲۰ شدت گرفته و نقشه جغرافیای سیاسی منطقه را در معرض تغییرات بنیادین قرار داده است.
نویسنده افزود: «موقعیت ژئوپلیتیکی زنگزور بیش از آنکه به یک مسیر ترانزیتی ساده شباهت داشته باشد، به نقطه‌ای حساس در سیاست‌های کلان منطقه تبدیل شده است.»
رسانه آمریکایی کریدل نیز تاکید کرده که تلاش‌های باکو و ایروان برای راه‌اندازی این کریدور، در واقع همسویی پنهانی برای تضعیف نفوذ روسیه است.
نویسنده تاکید کرد که با وجود توافق سه‌جانبه سال ۲۰۲۰ میان روسیه، ارمنستان و آذربایجان برای بازگشایی همه مسیرهای اقتصادی و حمل‌ونقل منطقه‌ای، عملا این وعده‌ها به دلیل اختلافات سیاسی و استراتژیک در حال فراموشی است.
وی افزود: «ایروان و باکو، با وجود اختلافات ظاهری، به شکلی زیرپوستی در تلاش‌اند تا نفوذ مسکو را کاهش داده و منطقه را به سمت سلطه غرب هدایت کنند.»
نویسنده به گزینه جایگزین کریدور زنگزور، یعنی «ممر ارس» نیز اشاره کرد؛ مسیری به طول ۱۰۷ کیلومتر که بیش از ۶۰ کیلومتر آن از خاک ایران عبور می‌کند. در سپتامبر ۲۰۲۳، رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه اعلام کرد که این مسیر می‌تواند در صورت مخالفت ارمنستان با طرح زنگزور فعال شود. ساخت جاده و پلی بر روی رودخانه ارس در نزدیکی منطقه آغ‌بند از سوی آذربایجان با موافقت و همکاری ایران آغاز شده است.
نویسنده افزود: «موقعیت تهران در قبال این مسیر کاملا روشن و قاطع است. ایران هرگونه گذرگاهی را که به حاکمیت ارمنستان خدشه وارد کند، رد خواهد کرد، زیرا از دست دادن ارمنستان به مثابه از دست دادن خط دفاعی شمالی خود و تضعیف امنیت منطقه‌ای است.»
رسانه آمریکایی کریدل گزارش داده که تهران نگرانی عمیقی درباره «دیپلماسی مسیرها» دارد و این نگرانی‌ها پیش از طرح علنی نام زنگزور وجود داشته است.
در تابستان ۲۰۲۴، این شک‌ها به تنش‌های علنی تبدیل شد؛ رهبر معظم ایران در دیدار با نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان به صراحت اعلام کرد که کریدور زنگزور «به نفع ارمنستان نیست.»
کمیسیون امنیت ملی مجلس ایران نیز این طرح را «خط قرمز راهبردی» کشور دانست و هشدار داد که هرگونه تلاش برای تغییر مرزها یا توازن ژئوپلیتیکی منطقه پذیرفتنی نیست.
نویسنده افزود: «ایران بارها موضع خود را تکرار کرده و با صراحت اعلام کرد که کریدور زنگزور منافع دو کشور ایران و ارمنستان را تامین نمی‌کند و خط قرمز تهران محسوب می‌شود.»
همچنین مشاور امنیت ملی ایران، علی‌اکبر ولایتی، تصریح کرده است: «ما از ماه‌ها قبل ماهیت این پروژه را شناخته و مانع اجرای آن شده‌ایم.»
سخنگوی وزارت خارجه ایران نیز در ژوئیه ۲۰۲۴ تاکید کرد که ایجاد چنین مسیرهایی نباید به حاکمیت کشورها لطمه زده یا توازن منطقه‌ای را تغییر دهد.
در همین حال، روسیه با درگیر شدن در جنگ اوکراین، عملا توان حفظ نفوذ خود در قفقاز را از دست داده و بند نهم توافقنامه نوامبر ۲۰۲۰ درباره بازگشایی همه مسیرهای حمل‌ونقل در منطقه، به کلی بی‌اثر شده است. نویسنده افزود: «این خلا قدرت، زمینه‌ساز شکل‌گیری نظام منطقه‌ای نوینی است که به تدریج به سمت غرب متمایل می‌شود و حضور نیروهای حافظ صلح روسیه نیز به پایان رسیده است.»
هازان یالین ادامه داد: «باکو و ایروان به جای کاهش تنش با روسیه، اکنون به طور مشترک در جهت کاهش نفوذ مسکو حرکت می‌کنند.»
در همین چارچوب، دیدارهای اخیر میان علی‌اف، پاشینیان و رئیس‌جمهور ایران در هانکندی و امارات، گرچه ظاهری صلح‌آمیز دارد اما در واقع نشان‌دهنده تلاش غربی‌ها برای تبدیل پروژه زنگزور به کنسرسیوم بین‌المللی با محوریت آمریکا و متحدان اروپایی است.
نویسنده افزود: «نماینده آمریکا در پرونده قفقاز، تام باراک، به طور مستقیم پیشنهاد داده که کریدور زنگزور را برای مدت ۱۰۰ سال به ما اجاره دهید.»
در حالی که این پیشنهاد نمادی از تلاش غرب برای تثبیت حضور در منطقه و تضعیف ایران و روسیه در مرزهای شمالی تهران است.
نویسنده در پایان پرسش می‌کند آیا زنگزور واقعا می‌تواند به محور اقتصادی تبدیل شود؟ توضیح می‌دهد که علی‌اف در سال ۲۰۲۱ به صراحت اعتراف کرد که دلیل اصلی اولویت دادن به زنگزور، نگرانی از نفوذ روسیه بر خطوط ریلی ارمنستان است که تحت کنترل روس‌هاست.
نویسنده بیان می‌کند که با وجود تبلیغات درباره اهمیت زنگزور به عنوان مسیر ارتباط چین و اروپا از طریق آسیای مرکزی و ترکیه، این مسیر ساختاری پیچیده و چندجانبه دارد و عبور آن از دریای خزر نیازمند موافقت جمعی کشورهای منطقه از جمله ایران و روسیه است که هر دو در حال حاضر از پروژه زنگزور کنار گذاشته شده‌اند.
وی تاکید می‌کند که طرفداران این کریدور اغلب نقش تعیین‌کننده روسیه را نادیده می‌گیرند یا عمدا پنهان می‌کنند؛ زیرا بدون حمایت مسکو، هیچ مسیر تجاری شرق به غرب در منطقه عملا امکان‌پذیر نیست. زنگزور نه یک پروژه بی‌طرف زیربنایی، بلکه ابزاری برای تضعیف عمق استراتژیک روسیه در منطقه است.
در نهایت نویسنده یادآوری می‌کند، در حالی که باکو به شدت به سمت تشدید تنش‌ها پیش می‌رود و ایروان نیز تحت تاثیر اولویت‌های غرب قرار دارد، زنگزور فعلا فقط یک «کریدور شبح» باقی مانده است؛ مسیری که نه برای صلح و توسعه، بلکه برای تضعیف نقش روسیه در جنوب قفقاز طراحی شده است.