انرژی‌های تجدیدپذیر، کلید عبور از خاموشی‌ها

به گزارش خبرنگار اقتصاد معاصر؛  انرژی تجدیدپذیر (Renewable energy) از منابع تجدید پذیر نظیر نور خورشید، باد، باران، جزر و مد و امواج به دست می‌آید. اینگونه منابع انرژی در مقابل سوخت‌های فسیلی قرار دارد که بسیار سریع‌تر از تجدید مصرف می‌شوند. استفاده از انرژی‌های تجدید پذیر در تولید برق در سال‌های اخیر رشد چشمگیری داشته است، به طوری که پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۴۰، تولید برق از انرژی‌های تجدید پذیر با تولید برق از زغال‌سنگ و گاز طبیعی برابر شود.

این منابع به دلیل مزایای زیست‌محیطی، اقتصادی و فناوری‌های نوین جایگزین بهتری نسبت به سوخت‌های فسیلی هستند و مشکلاتی مانند انتشار گازهای گلخانه‌ای، اتمام منابع، آلودگی محیط‌زیست و نوسان قیمت سوخت‌های فسیلی را ندارند. در سال ۲۰۲۳، تقریبا ۲۵ درصد از تولید برق آمریکا از منابع تجدیدپذیر بوده است؛ همچنین چین نیز در سال ۲۰۲۳ حدود ۱۵ درصد از برق تولیدشده را از منابع تجدیدپذیر تولید کرده و عربستان سعودی نیز برنامه دارد تا سال ۲۰۳۰ میلادی، سهم تولید برق از منابع تجدیدپذیر را به ۶۰ درصد برساند.

در مقابل، حدود ۱.۳ درصد از برق تولیدی کشور از منابع تجدیدپذیر است که در مقایسه با کشورهای دیگر با توجه به ظرفیت‌های موجود و موقعیت جغرافیایی ایران، این میزان تولید بسیار پایین‌ است. در برنامه ششم پیشرفت، منابع تجدیدپذیر سهم ۵ درصدی در تولید برق داشته اما در پایان برنامه فقط ۱.۱ درصد از تولید برق کشور از منابع تجدیدپذیر بوده است. 

سوخت‌های فسیلی عامل عقب‌ماندگی در حوزه تولید برق 

در سال‌های اخیر به علت رشد استفاده از انرژی‌های تجدید پذیر و آثار مخرب استفاده از سوخت‌های فسیلی، اکثر کشورهای توسعه‌یافته برنامه بلندمدتی برای جایگزین کردن انرژی‌های تجدید پذیر به‌ جای سوخت‌های فسیلی برای تولید برق ‌دارند. ایران به علت دارا بودن چهارمین ذخایر بزرگ نفت و دومین تامین‌کننده گاز طبیعی جهان، سوخت‌های فسیلی بیشترین سهم منبع تولید برق در کشور را دارند و برنامه عملیاتی بلندمدتی برای جایگزین کردن سوخت‌های فسیلی وجود ندارد. سالانه ۳۰ میلیارد دلار برای سوخت زیرساخت‌های حرارتی هزینه می‌شود که به دلیل قدیمی بودن نیروگاه‌های انرژی‌های تجدیدناپذیر، هرساله درصد قابل‌ توجهی از این مبلغ به دلیل زیرساخت‌های قدیمی و ناکارآمد به هدر می‌رود و در نتیجه عمده بودجه اختصاص‌یافته برای احداث نیروگاه‌های جدید، صرف تعمیرات زیرساخت‌های نیروگاه‌های قدیمی شده و باعث عقب‌ماندگی و ناترازی در تولید برق می‌شود. 

ظرفیت تولید برق کشور 

تولید برق از منابع تجدیدپذیر در سال‌های اخیر، رشد قابل‌ توجهی در کشورمان داشته است؛ آمار سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری برق نشان می‌دهد که سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در کشورمان تا تیر ۱۴۰۳ معادل ۱۲۳۱ مگاوات بوده که شامل: ۴۸.۷ درصد انرژی خورشیدی (۵۴۸ مگاوات)، ۳۸.۳ درصد انرژی بادی (۴۱۶.۰۳ مگاوات)، ۱۰.۵ درصد انرژی برق‌آبی کوچک (۱۰۲.۸۷ مگاوات)، ۱.۳ درصد زیست‌توده (۱۲.۵ مگاوات) و یک درصد توربین انبساطی (۹.۶ مگاوات) می‌شود.

در مقابل، با افزایش ۹۹۵ مگاواتی ظرفیت تولید برق کشور در ۴ ماه ابتدایی سال جاری، ظرفیت تولید برق به ۹۳ هزار و ۳۸۸ مگاوات رسیده که سهم انرژی‌های تجدید ناپذیر ۹۵.۵ درصد، نیروگاه‌های تولید پراکنده ۲.۸ درصد، منابع تجدید پذیر ۱.۳ درصد و دیزلی ۰.۴ درصد است. تا تیرماه سال جاری بر اساس آمار توانیر، واحدهای گازی با تولید ۲۴ هزار و ۳۹۲ مگاوات، ۲۶.۱ درصد از ظرفیت تولید برق را به خود اختصاص داده‌اند. همچنین واحدهای بخاری با ۱۵ هزار و ۸۰۲ مگاوات سهم ۱۶.۹ درصدی در تولید برق ‌دارند. واحدهای سیکل ترکیبی با ۳۵ هزار و ۸۰۲ مگاوات بیشترین سهم را در تولید برق کشور با ۳۸.۳ درصد دارا هستند. همچنین نیروگاه‌های برق‌آبی با ظرفیت ۱۲ هزار و ۱۴۵ مگاوات و نیروگاه‌های اتمی با تولید ۱۰۲۰ مگاوات به ترتیب ۱۳ درصد و ۱.۱ درصد ظرفیت تولید برق کشور را به عهده‌ دارند. 

با توجه به آمار صندوق بین‌المللی پول، برق تولید شده از انرژی تجدیدپذیر در سال ۲۰۰۹ برابر با ۷۴۳۵ گیگاوات ساعت بوده که این عدد در سال ۲۰۲۲ برابر ۱۵۰۸۴ گیگاوات ساعت است و شاهد ۲ برابر شدن تولید برق در این ۱۴ سال هستیم. همچنین با استفاده از انرژی تجدیدناپذیر در سال ۲۰۰۹ حدود ۲۱۳۹۱۰ گیگاوات ساعت برق تولیدشده است که در سال ۲۰۲۲ به عدد ۳۳۹۰۷۷ گیگاوات ساعت می‌رسد. 

ظرفیت‌های موجود برای تولید برق از منابع تجدیدپذیر 

ایران به‌ عنوان یک کشور غنی از منابع طبیعی و انرژی، ظرفیت بالایی برای تولید برق از منابع تجدیدپذیر دارد. با توجه به چالش‌های زیست‌محیطی اخیر مانند آلودگی هوا که یکی از چالش‌های کلان شهرهای بزرگ است، کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی با توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر راه‌حل مناسبی برای تامین انرژی کشور است. ظرفیت‌های موجود در ایران برای تولید برق از منابع تجدید پذیر، شامل انرژی خورشیدی، بادی، آبی و زیست‌توده می‌‌شود.

بیش از ۹۰ درصد برق تولیدشده از منابع تجدید پذیر، از انرژی برق‌آبی تامین می‌شود و بیشترین سهم را در تولید برق از منابع تجدید پذیر دارد، زیرا ایران دارای رودخانه‌ها و منابع آبی فراوان است. بر اساس آمار صندوق بین‌المللی پول، تولید برق با استفاده از انرژی آبی از ۷ هزار و ۲۰۷ گیگاوات ساعت در سال ۲۰۰۹ به ۱۳ هزار و ۶۸۳ گیگاوات ساعت در سال ۲۰۲۲ رسیده که در این ۱۴ سال حدود ۹۰ درصد افزایش‌ یافته است. از دیگر منابع تجدیدپذیر در کشور، انرژی بادی است که رشد ۳ برابری در بازه سال‌های ۲۰۰۹ تا ۲۰۲۲ را داشته و به مقدار ۷۵۹ گیگاوات ساعت رسیده است.

زیست‌توده از دیگر انرژی‌های پاک است که در چند سال گذشته رشد قابل‌ توجهی داشته که میزان برق تولیدی آن در ۱۴ سال بیش از ۱۳ برابر شده و از ۱.۷ گیگاوات در سال ۲۰۰۹ به ۲۲.۳ در سال ۲۰۲۲ رسیده است. آخرین انرژی تجدیدپذیر، انرژی خورشیدی است که بعد از انرژی آبی بیشترین تولید برق را در کشور دارد و از ۰.۳ گیگاوات ساعت به ۶۲۰ گیگاوات ساعت در این ۱۴ سال رسیده که بیشترین رشد را نسبت به انرژی‌های پاک دارد. 

با وجود اینکه تولید برق با استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر به نسبت انرژی‌های تجدیدناپذیر بسیار ناچیز بوده اما استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر در سالیان گذشته برای تولید برق رشد قابل‌ توجهی داشته که همین امر سبب می‌شود تا دولت به فکر سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی‌های پاک و برنامه بلندمدتی برای جایگزین کردن انرژی‌های تجدیدپذیر به‌ جای سوخت‌های فسیلی باشد تا ناترازی موجود در شبکه برق و همچنین مشکلات زیست‌محیطی به خصوص آلودگی هوا رفع شود.