برنج ایرانی در تنگنای آب و واردات/ کلید بقای تولید برنج چیست؟

به گزارش خبرنگار اقتصاد معاصر؛ تولید برنج امسال با کاهش مواجه بود و از طرفی عدم واردات درست، موجب شد تا بازار دچار التهاب شود و شاهد گرانی‌های عجیبی در این بازار باشیم. با این حال وزارت جهاد کشاورزی با تاکید بر افزایش تولید و کاهش وابستگی به واردات برای سال آینده، به دنبال بهره‌گیری از روش‌های نوین کشاورزی و مدیریت بهینه منابع آبی است. با این حال، چالش‌های ساختاری همچنان پابرجاست و آینده این محصول استراتژیک در گروی تصمیمات اقتصادی، سیاست‌های حمایتی و تغییرات اقلیمی است.

برنج؛ محصولی استراتژیک با تاثیرات چندوجهی 

برنج نه فقط یکی از مهم‌ترین اقلام غذایی ایرانیان است، بلکه نقش کلیدی در معیشت کشاورزان و اقتصاد کشور دارد. ایران با دارا بودن شرایط اقلیمی مناسب، به ‌ویژه در استان‌های شمالی، توانسته به یکی از تولیدکنندگان مهم این محصول در منطقه تبدیل شود. با این حال، وابستگی کشور به واردات برنج خارجی و نوسانات قیمت در بازار، نشان‌دهنده ضرورت تقویت تولید داخلی است.

طبق آمار رسمی، سطح زیرکشت برنج در ایران به حدود ۷۲۰ هزار هکتار رسیده و تولید ۲.۵ میلیون تن برنج سفید و ۴.۳ میلیون تن شلتوک برای سال جاری هدف‌گذاری شده است. اگرچه این اعداد از افزایش تولید خبر می‌دهند اما تحقق این هدف نیازمند عبور از چالش‌های جدی خواهد بود.

مدیریت منابع آبی؛ کلید بقای تولید برنج 

یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های تولید برنج در ایران، کمبود منابع آبی است. کاهش بارندگی، تغییرات اقلیمی و کاهش سطح سفره‌های زیرزمینی، تولید این محصول را تهدید می‌کند. در این راستا، وزارت جهاد کشاورزی بر توسعه روش‌های نوین کشت تاکید دارد.

به باور کارشناسان این بخش، خشکه‌کاری و آبیاری تیپ از جمله راهکارهایی هستند که می‌توانند به کاهش مصرف آب کمک کنند. در روش خشکه‌کاری، نیاز به غرقابی مداوم از بین می‌رود و در نتیجه، بهره‌وری مصرف آب افزایش می‌یابد. همچنین توسعه کشت رتون (کشت مجدد از ساقه‌های باقی‌مانده پس از برداشت اول) می‌تواند تولید را بدون نیاز به افزایش سطح زیرکشت افزایش دهد اما اجرای این روش‌ها به حمایت گسترده‌تر از کشاورزان و ارائه تسهیلات مالی نیاز دارد.

چالش‌های اقتصادی و بازار برنج ایرانی 

بازار برنج ایران همواره تحت تاثیر نوسانات قیمتی، واردات بی‌رویه و واسطه‌گری قرار دارد. از یک‌سو، افزایش هزینه‌های تولید، از جمله قیمت بذر، کود و سموم، حاشیه سود کشاورزان را کاهش داده است. از سوی دیگر، واردات برنج خارجی، به ‌ویژه از هند و پاکستان، بر رقابت‌پذیری برنج ایرانی در بازار داخلی تاثیر منفی گذاشته است.

دولت برای حمایت از تولیدکنندگان داخلی، توزیع بذرهای گواهی‌شده و کودهای شیمیایی را در دستور کار قرار داده اما آیا این اقدامات برای کاهش هزینه‌های تولید کافی است؟ بسیاری از کارشناسان معتقدند که برای حمایت واقعی از کشاورزان، باید علاوه بر کنترل واردات، سیاست‌های تشویقی برای افزایش بهره‌وری اجرا شود.

راهکارهای پیشنهادی برای آینده تولید برنج 

امیرمحمد وحیدی، کارشناس حوزه آب در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصاد معاصر، درباره راهکارهای حل معضل کشت برنج در کشور بیان کرد: «سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین کشاورزی یکی از راهکارها در راستای آینده پایدار تولید برنج است. کشاورزی سنتی در ایران، به ‌ویژه در حوزه برنج‌کاری، همواره با چالش‌های متعددی مانند مصرف بالای آب، هزینه‌های زیاد نیروی کار و پایین بودن بهره‌وری مواجه بوده است. ورود فناوری‌های نوین می‌تواند تحولی اساسی در این زمینه ایجاد کند.»

وحیدی در ادامه افزود: «در این راستا می‌توان از ماشین‌آلات مدرن کشاورزی  استفاده کرد. مکانیزاسیون در کاشت، داشت و برداشت برنج می‌تواند هزینه‌های نیروی کار را کاهش دهد. تجهیزاتی مانند نشاکارهای اتوماتیک، دروگرهای مدرن و دستگاه‌های خشک‌کن صنعتی باعث افزایش بهره‌وری می‌شوند.» 

وی بیان کرد: «همچنین توسعه ارقام مقاوم به کم‌آبی نیز می‌تواند موثر باشد. با توجه به کاهش منابع آبی، اصلاح و ترویج بذرهایی که نیاز آبی کمتری دارند، یک ضرورت است. همکاری با مراکز تحقیقاتی برای تولید ارقام مقاوم می‌تواند ریسک تولید را کاهش دهد.»  

این کارشناس حوزه آب همچنین افزود: «کشاورزی هوشمند و مدیریت داده‌محور نیز بسیار مهم است. استفاده از سنسورها برای پایش رطوبت خاک، پهپادهای کشاورزی برای سم‌پاشی هدفمند و نرم‌افزارهای مدیریت مزرعه می‌تواند به بهینه‌سازی مصرف آب و نهاده‌های کشاورزی کمک کند.» 

وحیدی با اشاره به این موضوع که باید از کشاورزان حمایت شود، اظهار کرد: «کشاورزان برای افزایش تولید و استفاده از روش‌های نوین، نیازمند منابع مالی کافی هستند اما در حال حاضر، بسیاری از آن‌ها به دلیل هزینه‌های بالای تولید، توان مالی کافی ندارند. دولت و بانک‌های تخصصی باید حمایت‌های بیشتری ارائه دهند، آنها می‌توانند با تخصیص وام‌های کم‌بهره، اجرای بیمه کشاورزی و پرداخت یارانه برای نهاده‌های کشاورزی، در این راستا به کشاورزان حمایت کنند.»

این کارشناس حوزه آب با اشاره به تاثیر مدیریت بهینه بازار و کنترل واردات تصریح کرد: «بازار برنج در ایران نوسانات زیادی دارد و این موضوع بر درآمد کشاورزان تاثیر می‌گذارد. کنترل واردات برنج در فصل برداشت، حذف واسطه‌های غیرضروری و شفاف‌سازی قیمت‌گذاری می‌توانند در بحث مدیریت بازار تاثیرگذار باشند.»

آیا آینده تولید برنج در ایران امیدوارکننده است؟ 

با وجود همه چالش‌ها، برنامه‌های تدوین‌شده از سوی دولت برای افزایش تولید برنج در ایران امیدوارکننده به نظر می‌رسد. اگرچه کمبود آب، نوسانات بازار و مشکلات فنی همچنان موانع مهمی محسوب می‌شوند اما استفاده از روش‌های نوین کشاورزی و حمایت‌های هدفمند می‌تواند به تحقق اهداف تعیین‌شده کمک کند.

آینده تولید برنج در ایران وابسته به همکاری همه ذی‌نفعان، از دولت و کشاورزان گرفته تا بخش خصوصی و مراکز تحقیقاتی است. در صورتی که سیاست‌های حمایتی تداوم یابد و چالش‌ها به‌ درستی مدیریت شوند، می‌توان انتظار داشت که برنج ایرانی نه فقط نیاز داخلی را تامین کند، بلکه به یکی از مزیت‌های اقتصادی کشور تبدیل شود.