عصر جدید در ترانزیت منطقه؛ ایران گزینه‌های جایگزین ترکیه و آذربایجان را فعال می‌کند

محمد مهدی کریمی قهی، کارشناس حمل‌ونقل و ترانزیت در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصاد معاصر؛ در مورد جنگ کریدوری سه کشور ایران، ترکیه و آذربایجان عنوان کرد: به هیج عنوان نباید مسیر انحصاری ترانزیت کالا به روسیه و اروپا را در اختیار یک کشور (آذربایجان و ترکیه) قرار دهیم که در مواقع اضطراری، اهرم فشاری برای کشور محسوب شوند. 

کریمی اظهار کرد: در حال حاضر برای مسیر ترکیه و آذربایجان، دو مسیر جایگزین قابل اجرا وجود دارد؛ اولی اسکله رو-رو بندر امیرآباد است که قدمت ۲۰ ساله دارد و هنوز اجرایی نشده و دومی مسیر ارمنستان-گرجستان است که روابط سیاسی و اقتصادی با این دو کشور پیشرفت خاصی نداشته است. 

این کارشناس ترانزیت افزود: باید توجه داشت گره زدن حوضه‌های دریایی اطراف‌ کشور به دریای‌ سیاه و دسترسی به کشورهای حوزه بالکان، وزن ژئوپلیتیکی کشورمان را ارتقا خواهد بخشید.

مسیرهای ارتباطی ایران به روسیه و اروپا طی سالیان گذشته به مسیرهای ترکیه و آذربایجان متکی شده اما به منظور رویارویی با شرایط بحرانی و تحولات منطقه‌ای اخیر، ضرورت فعالسازی مسیرهای جایگزین اجتناب‌ناپذیر شده است. 

بنابراین گزارش جمهوری اسلامی ایران از ابتدای موجودیت خود، برای تجارت با کشورهای اروپایی چند مسیر را به عنوان گزینه برای ارسال محمولات در اختیار داشته است. این مسیرها به مرور و بعد از گذشت زمان، با به وجود آمدن مشکلاتی محدودتر شده‌اند. 

اولین گزینه برای تجارت بین ایران و اروپا مسیر حمل‌ونقل دریایی است. ایران از ابتدا روابط تجاری نسبتا خوبی با کشورهای اروپایی داشت، به طوری که کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران (IRISL) به اکثر بنادر اصلی اروپا، خدمات دریایی مستقیم ارائه می‌کرد. بعد از خروج ترامپ از برجام در سال ۱۳۹۷ و تحریم‌های شدیدتر دولت وقت آمریکا علیه بنادر، این بار تحریم‌ها با بهانه ارسال تسلیحات به روسیه توسط اروپایی‌ها این مسیر را با مشکل مواجه کرده است. 

دومین گزینه، ارسال زمینی محموله‌ها به سوریه و سپس به کشورهای حاشیه دریای‌ مدیترانه و اروپا بود که بعد از سقوط بشار اسد در ۷ دسامبر ۲۰۲۴، این مسیر به صورت موقت برای تجار ایرانی محدود شده است. 

سومین گزینه، استفاده از خاک ارمنستان و گرجستان برای رسیدن به دریای سیاه و سپس بازار اروپا است که این مسیر به دلیل مشکلات زیرساختی در ارمنستان و همچنین روابط ایران و گرجستان تا به امروز به صورت جدی عملیاتی نشده است. 

چهارمین گزینه و تنها مسیر فعال کنونی، استفاده از خاک ترکیه برای رسیدن به بازار اروپا بوده که منجر به وابستگی ترانزیتی ایران به خاک ترکیه شده است. در قضیه دی‌ماه سال گذشته که ترکیه اقدام به لغو معافیت مالیات بر سوخت ناوگان ایرانی کرده بود و رانندگان ایرانی چند روزی در شرایط سخت مرزی به سر بردند، این وابستگی ترانزیتی بیش از پیش نمود پیدا کرد. 

به گفته کارشناسان، چند سالی است که سیاست‌های ترکیه و آذربایجان با دسیسه پانترکیسم (ترک‌گرایی) در یکدیگر ادغام شده است. آذربایجان نیز با سودای ایجاد کریدور جعلی زنگزور با همکاری ترکیه به دنبال آن است حصر ترانزیتی ایران در رسیدن به روسیه و اروپای شرقی را کامل نماید تا به اهداف مشترکی که با ترکیه دارد، برسد. 

بالا گرفتن تنش‌های سیاسی ایران با ترکیه و آذربایجان در چند هفته‌ اخیر، بیانگر این موضوع است که نبرد ترانزیتی علیه ایران توسط این دو کشور در جریان است و اگر با اقدام به موقع و هوشمندانه همراه نشود، تبعات فاجعه‌باری در آینده‌ای نزدیک ایجاد خواهد کرد.