نقش پنهان حمل‌ونقل در ناترازی سوخت
بخش حمل‌ونقل در ایران به عنوان یکی از بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان انرژی، نقشی کلیدی در شکل‌گیری ناترازی مزمن سوخت دارد. آمارهای رسمی نشان می‌دهند که این بخش، سهمی بیش از هر بخش دیگری در مصرف سوخت‌های فسیلی دارد و همین موضوع، به طور مستقیم بر وابستگی کشور به واردات فرآورده‌هایی نظیر بنزین و بر افزایش بار مالی یارانه‌های پنهان سوخت اثرگذار بوده است.
به گزارش خبرنگار اقتصاد معاصر؛ در سال ۱۴۰۳، دولت برای جبران کسری عرضه بنزین، ناگزیر به واردات حدود ۵ میلیارد دلار بنزین شده است؛ عددی قابل توجه که در صورت اجرای یک برنامه فراگیر نوسازی ناوگان فرسوده می‌توانست صرفه‌جویی شود.
سهم بالای حمل‌ونقل در مصرف سوخت
بر اساس اعلام شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی، حدود ۷۱ درصد از کل فرآورده‌های نفتی تولیدی کشور، در بخش حمل‌ونقل به مصرف می‌رسد؛ رقمی معادل حدود ۱۸۵ میلیون لیتر در روز. از این میان، تقریبا ۹۹ درصد بنزین، ۶۰ درصد گازوئیل و ۱۰۰ درصد سوخت‌های CNG و هوایی توسط ناوگان حمل‌ونقل مصرف می‌شود.
مرکز پژوهش‌های مجلس نیز در گزارش تحلیلی خود اعلام کرده که بخش حمل‌ونقل حدود ۲۵ درصد از کل انرژی مصرفی کشور را به خود اختصاص می‌دهد. این سهم بالاتر از میانگین جهانی (حدود ۲۰ درصد) است و خود نشان‌دهنده ناکارآمدی ساختاری در مصرف انرژی این بخش است.
تمرکز مصرف در حمل‌ونقل جاده‌ای
بیشترین فشار بر منابع انرژی کشور، از سوی حمل‌ونقل جاده‌ای اعمال می‌شود. در بخش بنزین، خودروهای سواری با سهم ۶۱ درصدی، بیشترین مصرف را دارند. پس از آن، وانت‌ها با ۲۱ درصد، تاکسی‌ها با ۸ درصد، موتورسیکلت‌ها با ۶ درصد و کامیون‌ها و کامیونت‌ها با ۴ درصد در رده‌های بعدی قرار می‌گیرند.
در بخش گازوئیل نیز، ۵۷ درصد از کل مصرف گازوئیل کشور به حمل‌ونقل جاده‌ای اختصاص دارد؛ حمل‌ونقل دریایی ۱.۸ درصد و ریلی فقط ۱.۲ درصد از این سوخت را مصرف می‌کنند. این ترکیب نامتوازن مصرف نه فقط از منظر بهره‌وری انرژی نگران‌کننده است، بلکه موجب تحمیل هزینه‌های سنگین به شبکه توزیع و محیط زیست نیز شده است.
بحران ناوگان فرسوده
یکی از مهم‌ترین دلایل ناترازی سوخت در کشور، فرسودگی گسترده ناوگان حمل‌ونقل است. طبق آمارهای رسمی، از مجموع ۳۵ میلیون وسیله نقلیه موجود در کشور، بیش از ۱۳ میلیون دستگاه (حدود ۳۷ درصد) فرسوده هستند. این ناوگان قدیمی، دو تا سه برابر استاندارد جهانی سوخت مصرف می‌کند.
در حوزه وسایل نقلیه عمومی نیز وضعیت چندان بهتر نیست. حدود ۹۰ درصد موتورسیکلت‌ها، ۸۶ درصد مینی‌بوس‌ها و ۸۲ درصد اتوبوس‌های درون‌شهری کشور فرسوده‌اند. در بسیاری از این خودروها، فناوری‌های کنترل آلایندگی نیز یا وجود ندارند یا از کار افتاده‌اند.
بار اقتصادی فرسودگی
فرسودگی ناوگان علاوه بر تشدید مصرف سوخت، بار مالی سنگینی نیز بر دولت تحمیل می‌کند. طبق برآوردهای رسمی، یارانه پنهان انرژی مصرفی بخش حمل‌ونقل در سال ۱۳۹۸ حدود ۲۳۲ هزار میلیارد تومان بوده و در سال‌های اخیر، با توجه به رشد نرخ ارز و افزایش قیمت جهانی سوخت، این عدد احتمالا از ۴۰۰ هزار میلیارد تومان نیز فراتر رفته است.
از سوی دیگر، اگر کل ناوگان فرسوده با مدل‌های جدید و کم‌مصرف جایگزین شود، می‌توان به طور میانگین روزانه حدود ۲۷ میلیون لیتر بنزین و ۹ میلیون لیتر گازوئیل صرفه‌جویی کرد؛ یعنی معادل بیش از ۱۳ میلیارد لیتر بنزین و ۳ میلیارد لیتر گازوئیل در سال.
با احتساب قیمت جهانی بنزین و گازوئیل، این صرفه‌جویی معادل حدود ۱۲.۵ میلیارد دلار در سال (یا به عبارتی ۱۲۵۰ هزار میلیارد تومان) خواهد بود؛ عددی که حدود ۳ برابر کل بودجه عمرانی کشور است.
ناکارآمدی ساختار حمل‌ونقل باری
در بخش باری نیز اوضاع چندان مطلوب نیست. میانگین مصرف سوخت ناوگان باری در ایران حدود ۵۵ لیتر در هر ۱۰۰ کیلومتر است، در حالی که در اتحادیه اروپا این رقم فقط ۳۳ لیتر است. علاوه بر این، بیش از ۵۰ درصد سفرهای باری در کشور بدون بار انجام می‌شود؛ این عدد در کشورهای پیشرفته کمتر از ۲۰ درصد است.
یکی دیگر از عوامل مهم، ترکیب نامناسب ناوگان است. در حالی که در اغلب کشورها حمل بار در فواصل طولانی با کشنده‌های سنگین و کم‌مصرف انجام می‌شود، در ایران بیش از ۴۰ درصد ناوگان باری بین‌شهری از نوع سبک و نیمه‌سنگین است؛ خودروهایی که هم مصرف سوخت بالایی دارند و هم ظرفیت حمل پایینی.
تجربه کشورهای توسعه‌یافته
در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته، میانگین عمر ناوگان حمل‌ونقل بین ۸ تا ۱۲ سال است. دولت‌ها از طریق استانداردهای سخت‌گیرانه فنی و محیط‌زیستی، مانع تردد خودروهای فرسوده می‌شوند. در کنار آن، با سیاست‌های تشویقی همچون وام کم‌بهره، معافیت مالیاتی و طرح‌های اسقاط، شهروندان را به نوسازی خودروهای خود ترغیب می‌کنند.
در بخش حمل‌ونقل عمومی نیز، استفاده از اتوبوس‌های برقی، ناوگان ریلی توسعه‌یافته و سیستم‌های حمل‌ونقل پاک در اولویت سیاست‌گذاری قرار گرفته است. نتیجه این سیاست‌ها، کاهش مصرف سوخت، کاهش آلودگی هوا و ارتقا بهره‌وری انرژی بوده است.
راه‌حل‌های پیشنهادی
برای اصلاح ناترازی سوخت در بخش حمل‌ونقل، مجموعه‌ای از راهکارهای کوتاه‌مدت و بلندمدت قابل اجرا هستند:
نوسازی ناوگان حمل‌ونقل: اجرای طرح‌های گسترده اسقاط و جایگزینی خودروهای فرسوده با مدل‌های داخلی و خارجی کم‌مصرف.
توسعه حمل‌ونقل عمومی: تمرکز بر حمل‌ونقل ریلی، اتوبوس‌های درون‌شهری و برون‌شهری و افزایش سهم حمل‌ونقل عمومی در سفرهای شهری.
اصلاح ساختار ناوگان باری: استانداردسازی ترکیب ناوگان و ترویج استفاده از کشنده‌های سنگین برای حمل در فواصل طولانی.
افزایش بهره‌وری حمل‌ونقل جاده‌ای: استفاده از سامانه‌های هوشمند لجستیک برای کاهش سفرهای بی‌بار و افزایش بار برگشتی.
اصلاح تدریجی قیمت سوخت: کاهش انگیزه برای قاچاق و مصرف غیرضروری از طریق نزدیک کردن تدریجی قیمت داخلی سوخت به قیمت صادراتی.
لینک کپی شد
گزارش خطا
0
اخبار مرتبط
ارسال نظرات
