به گزارش اقتصاد معاصر؛ محمد نظیفی، مدیرعامل بورس انرژی ایران، در گفت و گو با رادیو با تأکید بر ضرورت حرکت به سوی راهکارهای بازارمحور در مدیریت منابع سرزمینی، گفت: به نظر می‌رسد پس از سال‌ها تجربه راهکارهایی که مبتنی بر اصول ابتدایی و بنیادین علم اقتصاد نبوده‌اند، اکنون به یک اجماع نسبی دست یافته‌ایم مبنی بر اینکه استفاده از سازوکارهای بازارمحور برای کشف قیمت منابع سرزمینی، از جمله در حوزه آب،می‌تواند رویکردی اثربخش و پایدار پیش روی ما قرار دهد.
وی با اشاره به تجربه کشورهای دیگر در مسیر کشف قیمت واقعی منابع، افزود: رسیدن به این مرحله در بسیاری از کشورها مستلزم عبور از فرآیندهای پیچیده و بعضاً دشوار بوده و ما نیز باید با دقت و طراحی مناسب به سمت این هدف حرکت کنیم.
تجربه عرضه گواهی صرفه‌جویی گاز و برق
نظیفی درباره امکان صدور گواهی صرفه‌جویی در مصرف آب و نقش بورس انرژی در این زمینه، تاکید کرد: بورس انرژی ایران پیش از این نیز در حوزه توسعه پایدار، سابقه بهره‌گیری از سازوکارهای مشابه را داشته است. به عنوان مثال، بازاری راه‌اندازی شد که به صرفه‌جویی در مصرف منابع، ارزش اقتصادی می‌دهد؛ به این معنا که شرکت‌ها و صنایع با ارتقای فناوری و بهبود بهره‌وری توانسته‌اند منافع ناشی از صرفه‌جویی را از طریق این بازار بازیابی کنند.
وی ادامه داد: صورت‌های مالی بسیاری از بنگاه‌های اقتصادی مؤید آن است که این مدل در عمل کارایی داشته است. به‌ویژه در حوزه گاز، این تجربه با موفقیت اجرا شده و گواهی صرفه‌جویی گاز هم‌اکنون در بازار در حال معامله است.
مدیرعامل بورس انرژی درباره سازوکار این گواهی‌ها، توضیح داد: بنگاه‌هایی که فناوری خود را ارتقا داده‌اند، این گواهی‌ها را در بازار عرضه می‌کنند و بنگاه‌هایی که هنوز در مسیر به‌روزرسانی تکنولوژی قرار دارند، به عنوان خریدار وارد این بازار می‌شوند و از این گواهی‌ها برای تسویه در قبوض گاز خود استفاده می‌کنند. نتیجه این فرآیند، ایجاد یک مدل اقتصادی است که به صرفه‌جویی و مصرف بهینه منابع پاداش می‌دهد.
وی افزود: در حوزه برق نیز تجربه مشابهی داشته‌ایم و اکنون در حال طراحی سازوکار مشابهی برای حوزه آب هستیم. امیدواریم با توجه به بحران جدی منابع آبی در کشور، به‌ویژه در بخش کشاورزی و صنعت، بتوانیم بنگاه‌هایی را که در مسیر صرفه‌جویی گام برداشته‌اند، منتفع کنیم.
سازوکاری برای تأمین مالی پروژه‌هایی که به کاهش مصرف آب منجر می‌شود
نظیفی در تشریح 2 وجه اصلی این سازوکار جدید گفت: این ابزار هم می‌تواند به عنوان سازوکاری برای تأمین مالی پروژه‌هایی که به کاهش مصرف آب منجر می‌شوند، مورد استفاده قرار گیرد و هم به عنوان مکانیزمی برای پاداش‌دهی به صرفه‌جویی محقق‌شده؛ از طریق صدور گواهی صرفه‌جویی و امکان عرضه آن در یک پلتفرم بازار.
وی در خصوص زمان‌بندی اجرای این مدل در حوزه آب، گفت: با توجه به تجربه‌های پیشین در حوزه گاز و برق، انتظار می‌رود که روند پیاده‌سازی این طرح نیز با سرعت مناسبی پیش برود. البته باید توجه داشت که مصرف آب به شدت تحت تأثیر تغییرات اقلیمی قرار دارد و در بخش کشاورزی، علاوه بر مسائل فنی، چالش‌های فرهنگی نیز مطرح هستند.
وی اعلام کرد: ساختار خرده‌مالکی در کشاورزی ایران، یکی از مهم‌ترین تفاوت‌های ما با سایر کشورها با شرایط مشابه است. به همین دلیل، ایجاد انگیزه برای استفاده از این ابزارهای مالی نیازمند طراحی دقیق و مداخلات هدفمند خواهد بود.
بازار آب‌های نامتعارف
مدیرعامل بورس انرژی ایران هم‌چنین از راه‌اندازی بازار آب‌های نامتعارف در این بورس خبر داد و گفت: فعالیت ما محدود به حوزه صرفه‌جویی نیست؛ بازار آب‌های نامتعارف نیز در بورس انرژی ایران آغاز به کار کرده است و هم‌اکنون قیمت‌گذاری این منابع در این بازار انجام می‌شود.
وی توضیح داد: این بازار امکان عرضه آب‌های غیرمتعارف مانند پساب‌ها و خروجی آب‌شیرین‌کن‌ها را فراهم کرده است. قیمت این منابع نیز با نرخ‌های مصوب در بودجه‌های دولتی و منابع متعارف تفاوت اساسی دارد.
نظیفی در پایان تأکید کرد: توسعه ابزارهای مالی مبتنی بر بازار برای مدیریت منابع، نه‌تنها به بهره‌وری و پایداری منجر می‌شود، بلکه ظرفیت قابل توجهی برای تأمین مالی پروژه‌های زیربنایی در کشور ایجاد می‌کند.
وی درباره قیمت آب‌های غیرمتعارف نیز توضیح داد: قیمت این نوع آب‌ها، یا همان پساب‌های تصفیه‌شده، در قراردادهای دوجانبه‌ای که میان شرکت‌ها منعقد می‌شود، بعضاً تا چند یورو نیز برآورد و حتی معامله شده است. به گفته او، اگر این قیمت به ریال تبدیل شود، بسته به میزان و کیفیت تصفیه، گاهی قیمت هر مترمکعب آن تا حدود 200 تا 300 هزار تومان نیز افزایش پیدا می‌کند.
وی افزود: این نرخ بسته به نوع مصرف و میزان پالایش و خالص‌سازی آب متفاوت است و باید هزینه‌های انتقال را نیز در نظر گرفت. به‌عنوان مثال، اگر پروژه‌ای در جنوب کشور اجرا شود و قرار باشد این آب به مناطق مرکزی یا شمالی منتقل شود، هزینه انتقال طبیعتاً به قیمت نهایی اضافه می‌شود. به همین دلیل است که در برخی موارد، قیمت نهایی این آب‌ها می‌تواند تا 4 یا 5 یورو برای هر مترمکعب هم افزایش یابد.
یک عرضه بزرگ در بازار آب‌های نامتعارف
نظیفی تاکید کرد: این نوع معاملات در حال حاضر عمدتاً در قالب قراردادهای دوجانبه بین صنایع در حال انجام است و هنوز وارد تابلوهای معاملاتی بورس انرژی نشده‌اند. آنچه در حال حاضر در بورس انرژی عرضه می‌شود، مربوط به معاملات پساب‌های شرکت آبفا است؛ برای مثال، آب‌های خروجی تهران که به‌زودی یکی از عرضه‌های بزرگ در این حوزه انجام خواهد شد و اطلاع‌رسانی عمومی آن نیز همین هفته یا هفته آینده صورت می‌گیرد. او گفت در آن عرضه، کشف قیمت نیز اتفاق خواهد افتاد. البته تأکید کرد که این معامله صرفاً مربوط به پساب است.
گواهی صرفه‌جویی آب
وی با بیان اینکه بازار فیزیکی آب تنها بخشی از فرآیند قیمت‌گذاری منابع آبی را پوشش می‌دهد، افزود: موضوع گواهی صرفه‌جویی یک سازوکار کاملاً مجزا و متفاوت است که هدف آن طراحی یک مدل اقتصادی برای پاداش‌دهی به صرفه‌جویی در مصرف منابع است؛ مدلی که پیش‌تر در حوزه‌های گاز و برق نیز با موفقیت اجرا شده است.
مدیرعامل بورس انرژی ایران تأکید کرد: تا این لحظه، گواهی صرفه‌جویی آب هنوز وارد تابلوهای معاملاتی نشده است، اما با توجه به تجربه موفق در طراحی زیرساخت‌های بازار و مقررات مرتبط در حوزه‌های برق و گاز، پیش‌بینی می‌شود تا پیش از پایان تابستان جاری، این ابزار نیز به بازار بورس انرژی اضافه شود.
وی درباره دامنه پوشش این بازار گفت: با توجه به ماهیت خرد و پراکنده بخش کشاورزی در ایران، در مراحل اولیه، این بازار بیشتر صنایع را هدف قرار خواهد داد. به گفته او، نکته کلیدی در این میان، بهره‌گیری از ابزارهایی مانند سامانه‌های کنترل هوشمند و تجهیزات دقیق اندازه‌گیری مصرف آب است، چرا که پایش دقیق مصرف برای اجرای چنین طرحی ضروری است.
نظیفی با اشاره به اهمیت کنتورهای هوشمند گفت که این تجهیزات هم‌اکنون در دستور کار شرکت‌های آب و فاضلاب قرار دارند و توسعه استفاده از آن‌ها در حال پیگیری است. این موضوع یکی از پایه‌های اجرای موفق چنین طرحی به شمار می‌آید.
وی تاکید کرد:در راه‌اندازی بازار برق نیز با چالش مشابهی مواجه بودیم؛ صنایعی که دارای فیدر اختصاصی هستند، توانستند برق مورد نیاز خود را از بورس انرژی تأمین کنند و در تابستان امسال بدون قطعی برق فعالیت داشتند، زیرا تعهدات تولید از طریق بورس به‌طور کامل به آن‌ها اختصاص یافت.
وی در ادامه افزود: در مقابل، برخی صنایع مستقر در شهرک‌های صنعتی که فاقد فیدر اختصاصی یا کنتور هوشمند هستند، با محدودیت‌های فنی روبه‌رو شده‌اند. این موضوع دقیقاً در حوزه آب نیز صادق است. او تأکید کرد که برای موفقیت این مدل، میزان مصرف باید قابل شناسایی، پایش و ارزیابی باشد.
نظیفی در جمع‌بندی صحبت‌های خود گفت: نمی‌توان منتظر فراهم شدن کامل همه زیرساخت‌های فنی ماند. در حوزه بورس انرژی، آنچه قابل پیاده‌سازی است، بخش مقرراتی و ساختار بازار است و بخش فنی ماجرا بر عهده وزارت نیرو و مجموعه‌های تابعه آن است که به گفته او، در دستور کار آن‌ها نیز قرار دارد.
وی افزود: در حوزه کنترل و پایش، چه در برق و چه در آب، نسبت به گذشته پیشرفت‌های قابل توجهی حاصل شده، هرچند هنوز به بلوغ کامل نرسیده‌ایم. با این حال، مسیر طی‌شده تاکنون نشان می‌دهد که در جهت درستی حرکت می‌کنیم.
