مکانیزم ماشه و اقتصاد ایران/ چرا بازگشت قطعنامه‌ها تأثیر مستقیم ندارد؟

به گزارش اقتصاد معاصر؛ فعال‌سازی مکانیزم ماشه از سوی سه کشور اروپایی بار دیگر بحث بازگشت قطعنامه‌های شورای امنیت را به میان آورده است، اما بررسی متون این قطعنامه‌ها و تجربه سال‌های گذشته نشان می‌دهد که این اقدام تأثیر مستقیم و جدی بر اقتصاد ایران ندارد و بیشتر کارکرد روانی دارد.

مکانیزم موسوم به «اسنپ‌بک» نخستین‌بار در قطعنامه 2231 شورای امنیت (سال 2015) تعریف شد، براساس این سازوکار، اعضای برجام می‌توانند در صورت نقض توافق توسط ایران، طی روندی 30روزه تحریم‌های لغوشده را بازگردانند، اما واقعیت این است که بازگشت شش قطعنامه (1696، 1737، 1747، 1803، 1835 و 1929) تنها به‌معنای فعال شدن دوباره همان مصوبات قدیمی است و هیچ سازوکار اجرایی تازه‌ای به‌دنبال ندارد.

چرا مکانیزم ماشه عملاً بی‌اثر است؟

الف) به‌خلاف سال‌های 2006 تا 2010 که اجماع جهانی علیه ایران شکل گرفته بود، امروز چین و روسیه آشکارا با این اقدام مخالف‌اند و اجرای آن را مشروع نمی‌دانند.

ب) تقریباً تمام محدودیت‌های احتمالی قطعنامه‌ها، پیشاپیش در قالب تحریم‌های یک‌جانبه و ثانویه آمریکا علیه ایران اعمال شده‌اند و هم‌پوشانی کامل دارند.

ج) ایران در سال‌های اخیر شبکه‌های جایگزین مالی و تجاری (فروش نفت از طریق ناوگان سایه، معاملات غیردلاری و همکاری با کشورهای آسیایی) ایجاد کرده است که اثرگذاری تحریم‌های جدید را کاهش می‌دهد.

د) تجربه شکست‌خورده آمریکا در سال 2020 برای فعال‌سازی یک‌جانبه مکانیزم ماشه نشان داد که این ابزار بیش از آنکه کارکرد اجرایی داشته باشد، صرفاً جنبه سیاسی و تبلیغاتی دارد.

اثر روانی و جنگ رسانه‌ای

بازار ارز ایران به‌شدت تحت تأثیر جو روانی است. انتشار تیترهایی درباره «بازگشت شش قطعنامه» یا گزارش‌های جعلی همچون پیش‌بینی «دلار 165هزارتومانی» بیش از آنکه واقعیت اقتصادی را بازتاب دهد، کارکردی در جهت التهاب‌آفرینی و شکل‌دهی انتظارات تورمی دارد، حتی اتاق بازرگانی نیز انتساب این گزارش جنجالی به خود را تکذیب کرده است.

فؤاد ایزدی: تحریم‌های آمریکا؛ منشأ اصلی فشار اقتصادی نه مکانیزم ماشه

ایزدی با ابراز اینکه "تحریم‌های یکجانبه آمریکا بار اقتصادی برای ما دارد نه تحریم‌های سازمان ملل." گفت: در حالی که رسانه‌های خارجی از فعال‌سازی مکانیزم ماشه به‌عنوان تهدیدی برای اقتصاد ایران یاد می‌کنند، واقعیت آن است که بخش عمده فشارهای اقتصادی سال‌های اخیر، ناشی از تحریم‌های یک‌جانبه ایالات متحده است؛ تحریم‌هایی که فروش نفت ایران و ارتباطات بانکی را به‌شدت محدود کرده‌اند، به‌عبارت دیگر، تنها تعداد محدودی از کشورها خریدار نفت ایران هستند و نقل‌وانتقالات مالی نیز با دشواری فراوان انجام می‌شود و این محدودیت‌ها مستقیماً محصول مصوبات کنگره و خزانه‌داری آمریکا است.

وی افزود: اما اگر به متن قطعنامه‌های قبلی شورای امنیت که اکنون قرار است در چارچوب مکانیزم ماشه بازگردند مراجعه شود، به‌روشنی مشخص است که هیچ اشاره‌ای به تحریم نفت ایران یا انسداد نقل‌وانتقالات مالی نشده است. موضوع این قطعنامه‌ها عمدتاً به فعالیت‌های هسته‌ای و برخی حوزه‌های نظامی مربوط می‌شود و از منظر اقتصادی پوشش گسترده‌ای ندارند.

او با اشاره به تجمیع نظر کارشناسان گفت: از همین رو کارشناسان تأکید می‌کنند که تهدید اصلی ناشی از مکانیزم ماشه، نه در حوزه عملی بلکه در حوزه روانی است. رسانه‌های وابسته به رژیم صهیونیستی و حامیان آن تلاش دارند با برجسته‌سازی این موضوع، فضای روانی جامعه ایران را متشنج کنند و از رهگذر افزایش انتظارات تورمی، بازار ارز و دیگر شاخص‌های اقتصادی را تحت فشار قرار دهند.

براتی: محدوده قطعنامه‌های شورای امنیت؛ تمرکز بر فعالیت‌های هسته‌ای است نه اقتصادی

در همین زمینه، مسعود براتی کارشناس اقتصادی با اشاره به تمرکز تحریم‌های سازمان ملل بر امور غیراقتصادی تصریح کرد: مکانیزم ماشه در نهایت منجر به بازگشت همان قطعنامه‌هایی می‌شود که در چارچوب برجام به‌طور مشروط لغو شده بودند. بررسی این قطعنامه‌ها از دو منظر اهمیت دارد؛ نخست خود متون آنها و دوم تجربه تاریخی ایران از سال 1385 تا 1389 که این قطعنامه‌ها برقرار بود.

محدوده تحریم‌های شورای امنیت، عمدتاً فعالیت‌های هسته‌ای و برخی موضوعات نظامی را پوشش می‌دهد و به حوزه‌های کلیدی اقتصاد همچون فروش نفت و صادرات غیرنفتی ورود جدی ندارد، بنابراین در مقایسه با تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا، دامنه اثرگذاری بسیار محدودی دارد.

وی افزود: بررسی روند فعالیت‌های اقتصادی ایران در دوره اجرای این قطعنامه‌ها نشان می‌دهد که آثار جدی اقتصادی از ناحیه آنها مشاهده نشد، فشار اصلی همواره از سمت تحریم‌های آمریکا بوده است، البته بازگشت این قطعنامه‌ها می‌تواند جو روانی موقت ایجاد کند و در بازار ارز یا انتظارات عمومی اثر بگذارد، اما این اثرات گذرا خواهد بود، به‌ویژه آنکه چین و روسیه نیز این اقدام اروپایی‌ها را نامشروع دانسته و مخالفت خود را اعلام کرده‌اند و این کشورها به‌عنوان شرکای مهم اقتصادی ایران بعید است در اجرای سختگیرانه چنین تحریم‌هایی همکاری کنند.

او در پایان اشاره کرد: در مجموع، تجربه گذشته و محتوای قطعنامه‌های شورای امنیت نشان می‌دهد که فعال‌سازی مکانیزم ماشه تأثیر مستقیمی بر اقتصاد ایران ندارد. مشکلات اصلی اقتصاد کشور ناشی از تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا است و آنچه امروز بیش از همه اهمیت دارد، مدیریت فضای روانی و جلوگیری از سوءاستفاده رسانه‌های خارجی برای ایجاد التهاب در بازار ارز و اقتصاد کشور است./تسنیم