بازار ارز چگونه پاشنه‌آشیل اقتصاد شد؟

به گزارش خبرنگار اقتصاد معاصر؛ نوسان نرخ ارز در مواقع بروز شوک‌های سیاسی و ژئوپولتیکی، موضوعی بوده که در تمام دنیا وجود دارد. با این حال طی دهه‌های اخیر، اثرپذیری نرخ ارز از شوک‌های سیاسی و... در ایران و همچنین اثرگذاری این نوسان نرخ در اقتصاد و معیشت مردم به مراتب بیشتر از دیگر کشورها بوده است. همین اثرگذاری بیشتر شوک‌ها بر اقتصاد و معیشت مردم، باعث شده تا اتخاذ تصمیم‌های مختلف برای سیاست‌گذاران دشوارتر شود. بر همین اساس سال‌ها‌ست که کاهش اثر شوک‌های بیرونی بر بازار ارز و اقتصاد کشور، به ویژه معیشت مردم، به دغدغه سیاست‌گذاران کلان کشور تبدیل شده است. 

از جمله مهمترین عواملی که باعث اثرپذیری بیشتر پول ملی از شوک‌های بیرونی شده، بالا بودن تورم است. تورم که بازتابی از میزان ثبات پول ملی بوده، طی نیم قرن اخیر به طور میانگین بیش از ۲۰ درصد بوده است. بالا بودن تورم به معنای سرعت بالای افت ارزش پول ملی بوده و همین مساله باعث شده تا اثر شوک‌های بیرونی بر ارزش پول ملی، بیش از دیگر کشورها باشد. بر همین اساس، راهکار اساسی کم اثر کردن شوک‌های بیرونی بر ارزش پول ملی، با ثبات نگه داشتن ارزش پول ملی از طریق کاهش پایدار تورم است. 

تورم بالا و طولانی‌مدت اما علاوه بر تضعیف ارزش پول ملی، تاثیر منفی دیگری داشته که باعث تشدید اثرپذیری اقتصاد از ناحیه شوک‌های بیرونی می‌شود. بالا رفتن سطح انتظارات تورمی، مساله‌ای بوده که تورم بالا را ایجاد کرده و همین انتظارات تورمی باعث می‌شود اخبار مربوط به شوک‌های سیاسی و ... نظیر تحریم و تنش‌های نظامی، پیش از انتقال آثار حقیقی، باعث افزایش سطح قیمت‌ها در بازارهای مختلف از جمله بازار ارز شوند. 

علت دیگر اثرپذیری اقتصاد از شوک‌های بیرونی، نبود تنوع در کانال‌های تسویه ارزی است. در شرایطی که اکثریت فرآیند تسویه ارزی کشور در امارات و از طریق درهم انجام می‌شود، آمریکا و حتی امارات قادرند تا از طریق ایجاد اخلال یا حتی انسداد در فرآیند تسویه ارزی مرتبط با ایران، اقتصاد کشور را دچار تلاطم کنند. تجربه سال‌های پایانی دهه ۹۰ و رشد قیمت ارز در نتیجه بروز مشکلاتی در تسویه ارزی در امارات، اهمیت تنوع بخشی به مبادی تسویه و رفع وابستگی به امارات و درهم را بیش از همیشه آشکار کرد.

کمبود صادرات در مقایسه با تولید ناخالص داخلی کشور و در نتیجه کمبود ورودی ارزی کشور، عامل دیگری بوده که نرخ ارز را در معرض نوسان همیشگی از شوک‌های داخلی و خارجی قرار داده است. مشکلات مربوط به صادرات، ضعف فناوری و کیفیت کالاهای تولیدی، ضعف زیرساخت‌های صادراتی و برخی عوامل دیگر، باعث شده تا صادرات غیرنفتی کشور نسبت پایینی از تولید ناخالص داخلی کشور را تشکیل دهد و همین مساله باعث پایین ماندن درامد ارزی و در نهایت اثرپذیری بیشتر بازار ارز از شوک‌های مختلف شود.

عامل دیگری که باعث اثرگذاری بیشتر شوک‌های بیرونی بر معیشت مردم از کانال جهش نرخ ارز می‌شود، وابستگی بالای تامین غذای کشور به واردات است. طی نیم قرن اخیر همواره بخش زیادی از واردات کشور، مربوط به مواد اولیه، واسطه‌ای و سرمایه‌ای بوده است. وابسته بودن سفره مردم به واردات، سبب شده تا هرگونه شوک بیرونی از طریق افزایش نرخ ارز، باعث گران شدن اقلام خوراکی وارداتی شود و معیشت مردم را تحت تاثیر قرار دهد.