چالشهای بخش صید و آبزیپروری
محمود بهمنی، رئیس موسسه تحقیقات علوم شیلاتی، در گفتوگو با خبرنگار اقتصاد معاصر، موارد مهمی از چالشهای این حوزه را ذکر کرد. مشروح این گفتوگو در ادامه آمده است.
اقتصاد معاصر: ما در حوزه شیلات و آبزیان با چالشهایی روبهرو هستیم. به نظر میرسد میتوانیم این چالشها را در یک تقسیمبندی به سه حوزه تابآوری، سازگاری و ارتقاء تولیدات آبزیان تقسیم کنیم. ممکن است به عنوان سیاستگذار چالشهای این بخش را تحلیل بفرمایید؟
بنده کمی این تقسیمبندی را روشنتر کنم. این موارد را میتوان در حوزههایی مانند پرورش ماهیان دریایی در قفس، بهرهمندی از آبهای نامتعارف به منظور آبزیپروری، اصلاح نژاد و خودکفایی در تولید تخم ماهی قزلآلا، بهگزینی کاندیدهای مناسب جدید در آبزیپروری، معرفی گونههای بومی و غیربومی با قابلیت کاربری تولید با آب کمتر و رویکرد مکانیزاسیون به منظور استفاده باز چرخشی آب در تولید تقسیمبندی کرد.
اقتصاد معاصر: آیا الزامات مصرف را هم به عنوان چالش این بخش در نظر میگیرید؟
بله؛ این چالش وقتی روشنتر خواهد بود که ببینیم افزایش سرانه مصرف آبزیان در سند امنیت غذایی درج شده است که شامل افزایش کمّی و کیفی مصرف تولید آبزیان تا ۲۰ و ۲۲.۷ کیلوگرم، کاهش یا ثبات قیمت تمامشده تولید از طریق استفاده از نهادههای داخلی قابل دسترس یا بهرهگیری از ضایعات و زائدات برای تولید غذا، توجه به نهادههای تولید و ترکیبات پروتئین و کربوهیدراتهای غذایی آبزیان میشود.
اقتصاد معاصر: چند درصد از هزینه تولید آبزیان مربوط به غذاست؟
۷۰ درصد هزینه تولید آبزیان، غذاست. یعنی ۷۰ درصد قیمت یک کیلوگرم ماهی هزینه غذاست و ۳۰ درصد باقیمانده، هزینه نگهداری، پشتیبانی، کارگری و ... است. معمولا به خوراک آبزیان تعرفههای یارانهای اختصاص داده نمیشود و پرورشدهندگان نمیتوانند با توجه به نوسانات ارز در بازار و مشکلات واردات، از امتیازات خاصی بهرهمند شوند و در نتیجه هزینه تولید آبزیان بالا میرود.
اقتصاد معاصر: در تولید دیگر چه چالشهایی داریم؟
تخم چشمزده یکی دیگر از چالشهاست که دانش تولید فنی آن در کشور وجود دارد؛ ولی نیاز به بستری دارد که در تحقیقات به آن اصلاحنژاد میگوییم. این چهارچوب چیده شده و دانش فنی آن به داخل کشور انتقال داده شده و لازمه انجام آن این است که دولت به عنوان حاکمیت، یک سرمایهگذاری ابتدایی انجام دهد و بخشهای خصوصی نیز میتوانند مشارکت کرده و سرمایهگذاری کنند تا بحث اصلاح نژاد در کشور شکل بگیرد. فرآیند اصلاح نژاد در ماهی قزلآلا و خودکفایی در تخم چشمزده به ۹ تا ۱۰ سال زمان نیاز دارد؛ زیرا اگر بخواهیم به اصلاح نژاد برسیم، باید سه نسل ماهی قزلآلا تولید کرده و هر نسلی به سه سال زمان احتیاج دارد. ما این آمادگی را داریم که مرکز تحقیقات یاسوج را بصورت کامل در اختیار این کار قرار دهیم تا به پایلوت ملی کشور به منظور اصلاح نژاد تبدیل شود. در زمان دو وزیر محترم، دو برنامه تدوین شده و ارائه کردیم؛ در ابتدا به ۷۰ میلیارد تومان بودجه نیاز داشت و در حال حاضر به ۱۵۰ میلیارد تومان بودجه احتیاج دارد. میتوانیم با این مبلغ کشور را در این رابطه به خودکفایی برسانیم.
اقتصاد معاصر: اکنون تخم چشمزده کشور چطور تامین میشود؟
در حال حاضر تخم چشمزده را بصورت چمدانی وارد میکنیم! البته با بالا رفتن قیمت ماهی، تخم درجه ۱ وارد نمیشود و تخم درجه ۲ و ۳ وارد میشود که این درجهها واجد بیماری هستند و این بیماری در داخل کشور انتقال داده میشود. البته قابل ذکر است که ما به عنوان موسسه تحقیقات شیلات معتقدیم که اگر روزی به جایگاه اصلاح نژاد ماهی قزلآلا رسیدیم، در آن زمان نیز نیاز به واردات مقادیر مشخص و نسبتا ناچیز از تخم چشمزده با کیفیت خواهیم داشت و باعث حفظ ذخیره ژنتیکی ماهی قزلآلا در کشور خواهد شد.
اقتصاد معاصر: به نظر میرسد از حیث فرهنگی هم باید کار بیشتری انجام گیرد. نوع مصرف و فرآوری غذا در کشور ما با کشورهایی که غذاهای دریایی در سفره خانوار حضور پررنگ دارد متفاوت است.
موسسه تحقیقات شیلات در حوزه آبزیان به رسالت خود عمل کرده و کارهای خوبی صورت گرفته است. بیش از ۴۰ نوع فرآورده از محصولات شیلاتی در کشور تولید شده است. حتی در دو سال اخیر مرکز ملی تحقیقات فراوری آبزیان در بندر انزلی با مشارکت بخش خصوصی قراردادهایی با اتکا، ارتش و... منعقد کردهاند که به عنوان مثال یک روز از غذای سربازان به کتلت ماهی اختصاص یابد و مواردی از این قبیل.
اقتصاد معاصر: یعنی کار ترویجی این حوزه هم هم به عهده شماست؟
البته در نظر داشته باشید که ما یک موسسه تحقیقاتی هستیم و به اندازه کافی امکانات ترویج نداریم و نمیتوانیم در حد مورد نیاز کشور، در بحث ترویجی ورود پیدا کنیم؛ این موضوعات باید ترویج پیدا کنند و صداوسیما باید ورود کند. در جلسهای که با معاونت امور استانهای صداوسیما داشتیم، بیان کردم صداوسیما باید به جای تبلیغ چیپس و پفک، فرآوردههای آبزیان را تبلیغ کند. اگر امروز بنده به عنوان مسئول موسسه تحقیقات شیلات بخواهم این قرارداد را با صداوسیما منعقد کنم، باید ۱۰ میلیارد تومان هزینه کنیم تا به مدت ۱۰ روز و تنها ۳۰ ثانیه قبل از اخبار این تبلیغ را پخش کنند؛ درصورتیکه این موضوع یک بحث ملی و امنیت غذایی است! تحقیقات در حوزه فرآوری محصولات شیلاتی کارهای بزرگی انجام داده است و اگر بتوانیم این کارها را در سطح ملی تبلیغ کنیم، میتوانیم در تمام استانهای غیرساحلی تنقلات ماهی را به فروش برسانیم و این غذای سالم را به مرور جا بیندازیم.
اقتصاد معاصر: یک موضوع دیگر که معمولا در حوزه حکمرانی یا شرکتداری مطرح است بحث «یکپارچگی» است. به نظر میرسد بدون یکپارچگی و انجام کار جزیرهای، کار به ثمر نخواهد نشست.
فرمایش شما درست است و من از این، به «چالش زنجیره ارزش محصولات شیلاتی» تعبیر میکنم. اگر بخواهیم در یک حوزه کشاورزی به یک نتیجه عملیاتی در سطح کشور دست پیدا کنیم، باید به یک زنجیره ارزش برسیم. هر زمان به این زنجیره ارزش دست پیدا کردیم، قطعا آن محصولات میتوانند بصورت خاص در کشور بدرخشند. در این حوزه میتوان از مدیریتهای کنسرسیومی در تولید محصولات شیلاتی، ایجاد شهرکهای شیلاتی و تولید صنعتی محصولات آبزیان مانند طیور، نام برد. امروزه اگر بخواهیم برای منازل خود مرغ تهیه کنیم آن را بصورت زنده خریداری نمیکنیم، بلکه بصورت پاک شده تهیه میکنیم؛ اگر بخواهیم در رابطه با آبزیان به این پروسه برسیم، باید ۱۰ کارخانه در زمینه تولید و بستهبندی آبزیان داشته باشیم.
اقتصاد معاصر: چالش دیگری مانده که مدنظر شما باشد، و از آن صحبت نکرده باشیم؟
در کنار موارد بالا باید به بحث بحران آب و خاک در کشور اشاره کنم که بسیار جدی است. ما مشکل آب داریم و میخواهیم از ۸۱ میلیارد متر مکعب به ۵۱ میلیارد متر مکعب برسیم. این موضوع نشاندهنده این نکته است که آب شیرین ما با بحران مواجه است. این موضوع بهشدت روی پرورش آبزیان، بخصوص ماهیان گرمآبی و کپورماهیان اثرگذار خواهد بود و قیمت آنها را بالا خواهد برد. ما باید از مکانیزاسیون و روشهای بهرهوری آب استفاده کنیم. نکته مهمی که وجود دارد این است که اگر سطح بهرهمندی از مکانیزاسیون یا اعتبارات مکانیزاسیون در وزارت جهاد کشاورزی را بررسی کنیم، پایینترین سطح، مربوط به شیلات است! به این خاطر که در شیلات هم هزینههای مکانیزاسیون بالاست و هم هیچگونه برنامهریزی جدی در سطح وزارتخانه صورت نگرفته تا زیرساختهای تولیدی در کشور بهروز شوند و بتوانیم حداکثر استفاده را از آنها داشته باشیم.