به گزارش خبرنگار اقتصاد معاصر؛ با وجود گستره وسیع آب‌های شمالی و جنوبی ایران، تنوع اقلیمی و ظرفیت بالای تولید پروتئین‌های دریایی و پرورشی اما آبزیان همچنان سهم ناچیزی در سبد مصرفی خانوارهای ایرانی دارند. این در حالی است که هزینه تمام شده گوشت قرمز و مرغ در سال‌های اخیر با جهش چشمگیری مواجه بوده اما آبزیان همچنان گزینه‌ای مغفول‌مانده برای جایگزینی سالم، پایدار و اقتصادی محسوب می‌شوند.
آمارها نشان می‌دهند سرانه مصرف آبزیان در ایران نسبت به بسیاری از کشورهای منطقه و حتی کشورهای فاقد منابع طبیعی دریایی، پایین‌تر است. بر اساس داده‌های رسمی، سرانه مصرف ماهی در کشور به حدود ۱۳ کیلوگرم در سال می‌رسد، در حالی که میانگین جهانی این عدد بیش از ۲۰ کیلوگرم و در برخی کشورهای آسیایی همچون ژاپن و کره جنوبی تا ۵۰ کیلوگرم نیز برآورد شده است؛ این در حالی است که ایران با دسترسی به دو پهنه آبی مهم یعنی دریای خزر و دریای عمان و همچنین توسعه آبزی‌پروری در استان‌های مرکزی، یکی از مستعدترین کشورها برای افزایش سهم پروتئین‌های آبی در سفره‌ی مردم است.
عوامل متعددی از جمله قیمت تمام‌شده محصولات دیگر به واسطه حمایت‌های دولتی، ضعف فرهنگ‌سازی مصرف آبزیان در مناطق مرکزی و غیرساحلی کشور، نبود حمایت‌های موثر از تولیدکنندگان این حوزه و همچنین کم‌توجهی سیاست‌گذاران به مزیت‌های استراتژیک این نوع پروتئین در این عقب‌ماندگی نقش دارند.
یکی از مزیت‌های کلیدی آبزی‌پروری در مقایسه با دامداری و مرغداری، میزان بسیار پایین مصرف آب است. در شرایطی که شاخص خشکسالی در بیشتر استان‌های کشور به شکل مستمر در حال افزایش است، آبزی‌پروری به خصوص در استخرهای دو منظوره روستایی یا با آب گذری، راهکاری هوشمندانه برای تولید پروتئین بدون فشار بر منابع آبی است.
در بسیاری از مناطق، استخرهای ماهی در کنار چاه‌های کشاورزی و در مسیر مصرف ثانویه آب احداث شده‌اند، به طوری که آب پس از عبور از استخر ماهی وارد سیستم آبیاری کشاورزی می‌شود.
این ساختار تولید نه فقط منجر به صرفه‌جویی گسترده در مصرف آب می‌شود، بلکه موجب رونق اقتصادی روستاها، افزایش اشتغال، توسعه گردشگری بومی و حتی مهاجرت معکوس شده است. نمونه موفق آن در روستای حسن‌آباد زابل دیده می‌شود که تبدیل به یک روستای گردشگری آبزیان شده و اقتصاد خانوارها را متحول کرده است.
در مقایسه با دام و طیور، آبزیان وابستگی بسیار کمتری به نهاده‌های وارداتی دارند. در حالی که کشور سالانه بیش از ۱۰ میلیون تن ذرت و چند میلیون تن کنجاله سویا برای تغذیه دام و طیور وارد می‌کند و میلیاردها دلار یارانه برای تنظیم بازار آن می‌پردازد، آبزی‌پروری در ایران عمدتا بدون یارانه و حمایت دولتی انجام می‌شود. تولیدکنندگان آبزیان نه از خرید تضمینی، بلکه از قیمت‌گذاری حمایتی و حمایت‌های بیمه‌ای کافی نیز برخوردار نیستند.
در عین حال، برخی گونه‌های پرورشی مانند ماهی کپور نقره‌ای، حتی غذای دستی هم نیاز ندارند و از منابع طبیعی تغذیه می‌کنند. این ویژگی، هزینه تولید را کاهش و امنیت غذایی را در برابر نوسانات بازار جهانی نهاده‌ها افزایش می‌دهد. همچنین مصرف پایین آنتی‌بیوتیک در این صنعت، ماهی را به یکی از سالم‌ترین گزینه‌های غذایی تبدیل کرده است؛ تا جایی که نهادهایی مانند سازمان غذا و داروی آمریکا، مصرف هفتگی آن را حتی برای زنان باردار توصیه می‌کنند.
یکی از اصلی‌ترین موانع رشد مصرف آبزیان، ضعف در فرهنگ‌سازی مصرف، شیوه‌های پخت و آشنایی مردم با تنوع این محصولات است. در بسیاری از مناطق مرکزی کشور همچنان این باور وجود دارد که ماهی غذایی سرد است و برای بدن مفید نیست، در حالی که در مناطق ساحلی، حتی در محروم‌ترین نقاط، ماهی غذای اصلی مردم است و گوشت قرمز یا مرغ جایگاه پایین‌تری دارد.
طی سال‌های اخیر، شرکت‌های فرآوری به سمت تولید فرآورده‌های متنوع از آبزیان، از جمله ماهی پاک‌شده و فیله‌شده، کنسرو، سوسیس، همبرگر ماهی و حتی غذاهای آماده رفته‌اند. با این حال، هنوز در سطح تبلیغات و آموزش عمومی جای کار زیادی باقی مانده است. نهادهایی مانند سازمان شیلات و وزارت جهاد کشاورزی باید در کنار تولید، برنامه‌ریزی گسترده‌تری برای ترویج مصرف این پروتئین سالم در پیش بگیرند.
ایران در حال حاضر سالانه حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ هزار تن آبزی صادر می‌کند که چند صد میلیون دلار ارزآوری به همراه دارد. این عدد با توجه به تنوع گونه‌ای، مزیت جغرافیایی، ظرفیت فنی و منابع انسانی، قابلیت افزایش چند برابری دارد اما برای تحقق این هدف، حمایت‌های قانونی و بودجه‌ای در برنامه‌های توسعه‌ای و به ویژه در قانون بودجه سالانه ضروری است.
متاسفانه بخش آبزیان در قانون بودجه جایگاه قابل توجهی ندارد. اعتبارات مربوط به اصلاح نژاد، ترویج، آموزش، توسعه گونه‌های نوین و بیمه در حد ناچیز است. این در حالی است که همانند آنچه برای مرغ و تخم‌مرغ انجام شد، حمایت مالی می‌تواند جهشی در تولید، اشتغال، صادرات و مصرف داخلی این بخش به وجود آورد.
در مجموع، آبزیان نه فقط جایگزینی مناسب برای کاهش فشار بر منابع آبی و واردات پرهزینه نهاده‌های وارداتی هستند، بلکه راهی برای توسعه متوازن، اشتغال‌زایی، بهبود سلامت غذایی جامعه و افزایش تاب‌آوری در برابر بحران‌های بین‌المللی محسوب می‌شوند. با فرهنگ‌سازی هدفمند، حمایت بودجه‌ای و اصلاح نگاه سیاست‌گذاران، ایران می‌تواند از ظرفیت عظیم آبزیان بهره‌مند شود و امنیت غذایی خود را بر پایه‌ای پایدارتر استوار سازد.