
نگاهی به سیاستهای ارزی کرملین؛ روسیه چطور ارزش پول ملی خود را حفظ کرد؟

حجت بینآبادی، پژوهشگر حوزه بودجه و مالی در گفتوگو با خبرنگار اقتصاد معاصر، با اشاره به وضعیت نظام ارزی ایران بیان کرد: وضعیت نظام ارزی ایران با کاهش مداوم ارزش پول ملی و فشارهای خارجی دچار چالشهای جدی شده است. در این شرایط، همانطور که مقام معظم رهبری تاکید داشتند، «پول ملی باید تقویت شود»، چراکه این مساله هم بر زندگی مردم و هم بر آبروی کشور تاثیرگذار است. در نتیجه سیاستگذار کلان پولی و بانکی کشور باید به جای تمرکز بر جبران کسری بودجه دولت، تمرکز خود را بر تقویت پول ملی بگذارد.
وی افزود: با توجه به تحولات بینالمللی و آغاز فشارهای جدید، تیم اقتصادی دولت باید تصمیمات سخت و شجاعانهای در اصلاح و مقاومسازی نظام ارزی کشور اتخاذ کند تا امکان خنثیسازی تحریمهای آمریکا فراهم شود. در این راستا، بررسی نحوه مواجهه روسیه با شوکهای خارجی میتواند درسهای ارزشمندی برای ایران و بانک مرکزی کشور داشته باشد.
وی توضیح داد: تجربه روسیه در مواجهه با تحریمهای ۲۰۱۴ (پس از اشغال کریمه) و ۲۰۲۲ (حمله به اوکراین) نشان میدهد که این کشور مجموعهای از استراتژیهای اقتصادی و مالی را برای کاهش وابستگی به دلار، خنثیسازی تحریمها و حفظ ثبات ارزی به کار گرفته است.
وی تشریح کرد: یکی از مهمترین این اقدامات کاهش وابستگی به دلار و سیستم مالی غرب است. روسیه از سال ۲۰۱۴ به تدریج استفاده از دلار را در تجارت خارجی کاهش داده و با کشورهایی مانند چین، هند و ترکیه از ارزهای ملیشان (یوآن، روپیه و لیر) استفاده میکند. برای مثال در سال ۲۰۲۳ بیش از ۷۰ درصد تجارت روسیه و چین با یوآن و روبل تسویه شده است. همچنین روسیه سیستم پیامرسان مالی SPES را جایگزین سوئیفت کرد که تاکنون بیش از ۲۰ کشور، از جمله ایران، به آن پیوستهاند.
بینآبادی همچنین بیان کرد: دومین اقدام تقویت ذخایر طلا و ارزهای غیردلاری است. بانک مرکزی روسیه از سال ۲۰۱۴ ذخایر طلای خود را از ۱۰۴۰ تن به بیش از ۲۳۰۰ تن در سال ۲۰۲۳ افزایش داد. علاوه بر این، سهم دلار در ذخایر ارزی روسیه از ۴۰ درصد در سال ۲۰۱۸ به کمتر از ۱۰ درصد در سال ۲۰۲۳ کاهش یافت، در حالی که سهم یوآن و طلا افزایش قابل توجهی پیدا کرد.
این کارشناس اظهار داشت: سومین راهکار مدیریت هدفمند نرخ ارز است. روسیه با سیاست شناور مدیریتشده، نرخ روبل را کنترل میکند. برای مثال پس از تحریمهای ۲۰۲۲، روبل ابتدا ۳۰ درصد ارزش خود را از دست داد اما دولت با الزام صادرکنندگان به فروش ۸۰ درصد از درآمد ارزی خود به نرخ رسمی روبل، بازار را کنترل کرد. در ایران، متاسفانه بر اساس گزارش دیوان محاسبات، ۲۰ شرکت بزرگ صادراتی هنوز ۲ میلیارد دلار رفع تعهد صادراتی نکردهاند که مقام معظم رهبری نیز بر این موضوع تاکید کردند.
این پژوهشگر حوزه بودجه و مالی بیان کرد: سیاستهای انقباضی و مهار تورم نیز از دیگر اقدامات است. در پاسخ به تحریمهای ۲۰۲۲، بانک مرکزی روسیه نرخ بهره را از ۹.۵ درصد به ۲۰ درصد افزایش داد تا از فرار سرمایه و تورم جلوگیری کند. این سیاست باعث شد تورم از ۱۴ درصد در سال ۲۰۲۲ به ۶ درصد در آوریل ۲۰۲۳ کاهش یابد.
وی همچنین گفت: البته اجرای این سیاستها در بلندمدت چالشهایی به همراه دارد. برای مثال کاهش بیش از حد ارزش روبل در صورت عدم اتخاذ سیاستهای جدید، مشکلاتی برای اقتصاد روسیه ایجاد خواهد کرد. همچنین اتکای بیش از حد به چین و هند میتواند وابستگی اقتصادی ایجاد کند. ایران نیز باید تصمیمات شجاعانهای برای اصلاح نظام ارزی اتخاذ کند. درسهای کلیدی از تجربه روسیه شامل کاهش وابستگی به دلار، تقویت ذخایر طلا و ارزهای جایگزین، کنترل مدیریتشده نرخ ارز و سیاستهای انقباضی برای مهار تورم است. اجرای درست این سیاستها میتواند به خنثیسازی تحریمهای ظالمانه آمریکا کمک کند و اقتصاد کشور را مقاومتر سازد.