رقابت گازی ترکیه و اسرائیل از مدیترانه تا دریای سیاه

به گزارش خبرنگار اقتصاد معاصر؛ هرچند اردوغان در سال‌های اخیر بارها در ظاهر از مردم فلسطین و اخیرا غزه حمایت کرده اما داده‌ها نشان می‌دهد که روبط اقتصادی آن با اسرائیل همچنان ادامه دارد و حتی ۴۰ درصد نفت مورد نیاز آن را از طریق بندر جیهان و مقاصد آذربایجان، قزاقستان و عراق تامین می‌کند اما این دو در مقوله برداشت منابع و صادرات گاز از مدیترانه شرقی، اختلافات جدی دارند که حتی موجب تیره شدن این روابط در گذشته شده بود. اکنون نیز با ورود یک شرکت صهیونیستی به دریای سیاه، این رقابت در حال گسترش است. 

آتش زیر خاکستر مدیترانه شرقی 

در نقشه راه ترکیه موسوم به «قرن ترکیه»، منطقه مدیترانه شرقی با عنوان «ماوی وطن» جزو ستون‌های اصلی آن محسوب می‌شود که یکی از دلایل مهم آن، ذخایر بالای گاز و نقش احتمالی آن در تامین انرژی اروپا در آینده است، به طوری که این امر باعث ایجاد شکاف جدی بین ترکیه و سایر همسایگان آبی آن یعنی یونان، قبرس، اسرائیل، مصر و حتی فرانسه شده که این امر موجب ایجاد بستری برای تشکیل مجمع گازی شرق مدیترانه از سوی این کشورها شده است. 

از زمانی که دولت قبرس در سال ۲۰۰۳، توافقنامه‌ای را با مصر در مورد تحدید حدود منطقه انحصاری اقتصادی (EEZ) در شرق مدیترانه امضا و اهداف اکتشاف نفت و گاز را در سال ۲۰۰۷ اعلام کرد، تنش بین ترکیه و همسایگان بالا گرفت. البته برخی از تنش‌ها همواره با فعالیت‌های مرتبط با منابع مرتبط بود، زیرا مرزهای دریایی کاملا مورد توافق همه طرف‌ها در مدیترانه شرقی وجود ندارد. بنابراین، کشورهای منطقه نه فقط بر سر مرزهای دریایی احتمالی، بلکه سایر فعالیت‌های مرتبط نیز با یکدیگر مقابله کرده‌اند. 

پروژه خط لوله مدیترانه شرقی که به «ایست مد» (EastMed) معروف بوده، یکی از عوامل این تنش تلقی می‌شود. این پروژه اولین بار در سال ۲۰۱۶ توسط یونان و با تشویق اتحادیه اروپا و تامین مالی آن (اتحادیه اروپا ۳۶.۵ میلیون یورو برای برنامه‌ریزی تحقیقاتی و فنی متعهد شد) اعلام شد. در نهایت با توافقنامه بین یونان و اسرائیل، وضعیت رسمی پیدا کرد. 

این خط لوله حدودا ۱۹۰۰ کیلومتری، از نقطه میانی بین اسرائیل و جزیره قبرس در دریا شروع و در نهایت از طریق جزیره کرت یونان به ایتالیا می‌رسد. براساس برآوردهای اولیه، این خط لوله سالانه حداقل ۱۱ میلیارد متر مکعب گاز را منتقل و هزینه ساخت آن حدود ۶ میلیارد یورو خواهد بود. این سرمایه‌گذاری مشترک (۵۰/۵۰) بین شرکت گاز یونان (DEPA) و شرکت گاز ایتالیایی «ادیسون» بوده که باید تا سال ۲۰۲۵ تکمیل شود. 

ترکیه نه فقط با بیانیه‌ای مخالفت خود را با این خط لوله اعلام کرد، بلکه عملا برای جلوگیری از فعالیت‌های مرتبط با این پروژه واکنش عملی هم نشان داد. به عنوان مثال در ۲۹ سپتامبر ۲۰۲۱، ترکیه یک ناوتکس (NAVTEX) جدید را برای جلوگیری از فعالیت کشتی تحقیقاتی Nautical Geo برای جست‌وجوی مسیر احتمالی برای خط گاز ایست‌مد مستقر کرد. 

باید توجه داشت که برای اتحادیه اروپا، دلیل پیوستن به مجمع گاز مدیترانه شرقی، کاهش وابستگی به گاز روسیه بود. رقابت برای تامین گاز اروپا بسیار شدید است، زیرا این قاره به دنبال خلاصی از زغال سنگ و انتشار گازهای گلخانه‌ای هم بوده و با وجود خطوط لوله مختلفی که به اروپا می‌رسند (مانند خط لوله ترانس آدریاتیک (TAP) یا محموله‌های گاز طبیعی مایع (LNG) از ایالات متحده)، هنوز شکاف زیادی بین عرضه و تقاضا در بازار آن وجود دارد. در این راستا، اتحادیه اروپا در نظر دارد تا سال ۲۰۳۰ استفاده از گاز طبیعی در اروپا را ۲۵ درصد کاهش دهد و تا سال ۲۰۵۰ به طور کامل آن را کنار بگذارد. 

بنابراین تلاش صهیونیست‌ها و همسویی با یونان و قبرس در مورد گاز مدیترانه شرقی باعث تیره شدن روابط رژیم با آنکارا شد و حتی بر اساس برخی گمانه‌زنی‌ها، منابع گازی مدیترانه شرقی می‌تواند کارت بازی و بستر امتیازگیری دو طرف باشد، به طوری که برخی از کارشناسان باور دارند، اردوغان با مواضع خود در رویدادهایی مانند غزه، فقط به دنبال گرفتن امتیاز از اسرائیل در مدیترانه شرقی است. 

ورود صهیونیست‌ها به دریای سیاه 

اخیرا ترکیه در زمینه انرژی پیشرفت چشمگیری داشته است. اکتشافات گازی ترکیه در منطقه دریای سیاه به عنوان یک دستاورد بزرگ برای امنیت انرژی این کشور در آینده نزدیک تلقی می‌شود و پس از هر اکتشاف جدید، مقدار کل ذخایر کشف شده در دریای سیاه به ۵۴۰ میلیارد متر مکعب می‌رسد. این اکتشافات می‌توانند ترکیه را به یک تغییردهنده بازی در بازارهای انرژی منطقه‌ای و جهانی تبدیل کنند و به ظرفیت رو به رشد سیاست خارجی این کشور، اهمیت ژئوپلیتیک بیشتری اضافه کنند. 

اکتشافات گاز ترکیه در دو محور اقتصادی و استراتژیک بر این کشور تاثیر خواهد گذاشت. ارزش اقتصادی این اکتشافات بر اساس قیمت فعلی گاز، ۱۳۰ میلیارد دلار برآورد شده است. از این نظر، ترکیه سود مالی زیادی به دست خواهد آورد. علاوه بر این، ترکیه تقریبا به طور کامل به منابع گاز خارجی وابسته بوده و به دلیل این وابستگی، باید سالانه مبلغ قابل توجهی برای واردات انرژی خود بپردازد. 

اما اخیرا، شرکت اسرائیلی «نئومد» (Neomed) به دنبال رقابت با ترکیه در مناطق مهم اکتشافی در دریای سیاه است. این شرکت اخیرا سهامی در بلوک تحت مدیریت شرکت رومانیایی OMV Petrom به دست آورده است. این اقدام در پی به تعویق افتادن پروژه این شرکت اسرائیلی -با همکاری شرکت آمریکایی شورون- در سواحل غزه و در پی جنگ انجام شد. بر اساس اعلام رسانه‌ها، قرارداد اسرائیلی NEOMED شامل خرید ۵۰ درصد از سهام بلوک «آسپاروخ خان» بوده که توسط  OMV Petrom (بزرگترین تولیدکننده نفت و گاز در اروپای جنوب شرقی)، اداره می‌شود. 

این قرارداد توسط «نئومد انرژی بالکان»، یکی از زیرمجموعه‌های نئومد انرژی امضا شد و طبق توافق، امتیاز اکتشاف در بلوک دریایی واقع در آب‌های بلغارستان در دریای سیاه به این شرکت اسرائیلی واگذار می‌شود. بنابراین، نئومد با مشارکت در عملیات اکتشاف و حفاری با هدف استخراج هیدروکربن، خود را در دریای سیاه مستقر می‌کند؛ البته شرکت بلغاری همچنان اپراتور این بلوک است. 

با توجه به جزئیات منتشر شده، این معامله شرکت اسرائیلی نئومد را موظف می‌کند که در ازای سهم توافق شده در منابع دریای سیاه، اکثر هزینه‌های اکتشاف و ارزیابی را متقبل شود. براساس برآوردها، در دوره آتی شاهد تکمیل شرایط تجاری و تاییدیه‌های لازم جهت آماده‌سازی برای بسته شدن معامله تا نیمه اول سال ۲۰۲۵ خواهد بود. باید توجه داشت که میدان آسپاروخ خان، یک منطقه مهم تلقی می‌شود، زیرا ستون اصلی تضمین امنیت انرژی بلغارستان و منطقه اروپای شرقی است. 

این معامله به طور غیرمستقیم با شرکت شورون و ترکیه مرتبط بود، زیرا تصمیم این شرکت آمریکایی برای به تعویق انداختن توسعه میدان گاز طبیعی در سواحل نوار غزه به دلیل جنگ اخیر، نئومد را به جست‌وجوی مکان‌های دیگر وا داشت. میزان تاثیر گسترش اسرائیل در دریای سیاه بر برنامه‌های اکتشافی ترکیه هنوز مشخص نیست اما این منطقه برای سال‌ها کانون فعالیت‌های گسترده آنکارا بوده و این قرارداد می‌تواند در آینده، قدرت مانور ترک‌ها برای انتقال انرژی به شرق اروپا را کاهش دهد. 

گفته می‌شود که ترکیه در حال توسعه میدان ساکاریا، اولین میدان آب عمیق خود است که در بلوک ۲۶C، در غرب دریای سیاه قرار دارد.