به گزارش خبرنگار اقتصاد معاصر؛ یکی از عناصر اصلی راهبرد مسکو برای تقویت جایگاه خود در مناطق پیرامونی خود، تاکید بر توسعه کریدورهای حملونقل بین‌المللی است که نقش مهمی در تحقق ظرفیت ترانزیت روسیه و تضمین ادغام آن در اقتصاد جهانی دارد.
در شرایط تغییر وضعیت ژئوپلیتیک و تحول در جهت جریان‌های تجارت خارجی، توسعه حملونقل بین‌المللی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در این استراتژی تاکید شده که روسیه به دلیل موقعیت جغرافیایی خود، همچنان پل حملونقل بین اروپا و آسیا است. ترکیب کاربران و حجم ترافیک آن، بسته به شرایط سیاست خارجی، احتمالا تغییر کند اما در هر صورت برای اقتصاد روسیه بسیار قابل توجه خواهد بود.
در این راستا، توجه ویژه‌ای به توسعه کریدور شمال-جنوب می‌شود. این مسیر به عنوان مسیری امیدوارکننده به شمار می‌رود که نه فقط می‌تواند روسیه را با کشورهای دوست در جهت جنوب تامین کند، بلکه در حملونقل کالا با کانال سوئز رقابت می‌کند. توسعه این کریدور، فرصت‌های جدیدی را برای مناطق روسیه، به ویژه اورال و سیبری فراهم و به تقویت روابط اقتصادی با کشورهای آسیای مرکزی، خاورمیانه و آسیای جنوب شرقی کمک می‌کند.
کریدور شمال-جنوب یک پروژه زیرساختی در مقیاس بزرگ است که برای اتصال شمال اروپا به آسیای جنوب شرقی طراحی شده و از خاک روسیه، آذربایجان، ایران و هند می‌گذرد. این مسیر با مجموع طول بیش از ۷۲۰۰ کیلومتر برای روسیه و ایران از اهمیت راهبردی برخوردار است و فرصت‌های جدیدی را برای همکاری‌های تجاری، ترانزیتی و اقتصادی با کشورهای مختلف فراهم می‌کند. در زمینه جهت‌گیری مجدد جریان‌های تجارت خارجی و جست‌وجوی بازارهای جدید، توسعه کریدور حملونقل بین‌المللی شمال-جنوب اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند و به یکی از حوزه‌های اولویت‌بندی شده در استراتژی جدید توسعه فضای پیرامون فدراسیون روسیه تبدیل می‌شود.
در سال ۲۰۲۳، تغییرات قابل توجهی در تعادل کریدورهای بین‌المللی رخ داده که منعکس‌کننده تغییرات در تجارت خارجی روسیه است. سهم مسیرهایی که بخش قابل توجهی از تجارت با کشورهای اروپایی در طول آن‌ها انجام می‌شد، از ۴۲ درصد به ۳۶ درصد در کل حجم حملونقل کاهش یافت. در عین حال، سهم مسیر شرقی با تمرکز بر چین و کشورهای آسیای شرقی از ۳۴ درصد به ۳۷ درصد افزایش یافت. همچنین سهم مسیر آزوف-دریای سیاه از ۲۳ درصد به ۲۵ درصد افزایش یافت.
پیش‌بینی‌های ارائه شده در راهبرد ملی روس‌ها نشان می‌دهد که این روندها در آینده نیز ادامه خواهد داشت. پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۰، سهم مقاصد شرقی به ۳۹ درصد افزایش یابد، در حالی که سهم مقاصد شمالی و غربی به ۳۳ درصد کاهش خواهد یافت.
جایگاه ویژه در این برآورد متعلق به کریدور شمال-جنوب است که سهم آن تا سال ۲۰۳۰ باید به ۴ درصد برسد و حجم محموله‌های حمل‌شده نیز نسبت به سال ۲۰۲۳، دو برابر شود. این امر اهمیت روزافزون مسیر جنوبی در تجارت خارجی روسیه را نشان می‌دهد که بر اهمیت توسعه زیرساخت‌های این کریدور تاکید می‌کند.
کریدور شمال-جنوب یک مسیر چندوجهی شامل مسیرهای راه‌آهن، جادهای و دریایی است. در روسیه طول آن ۲۵۱۳ کیلومتر است که از گذرگاه مرزی (Buslovskaya) در مرز فنلاند شروع و از سن پترزبورگ، مسکو، ولگوگراد و آستاراخان می‌گذرد. سپس کریدور به سه شاخه تقسیم می‌شود. شاخه غربی با عبور از خاک آذربایجان و ایران امکان دسترسی به خلیج فارس و اقیانوس هند را فراهم می‌کند. شعبه ترانس کاسپین شامل استفاده از گذرگاه‌های کشتی از طریق دریای خزر برای تحویل کالا به بنادر ایران و ترکمنستان است و در نهایت، شاخه شرقی از قزاقستان، ازبکستان و ترکمنستان می‌گذرد و روسیه را به کشورهای آسیای میانه متصل و مسیر ورود به بازارهای افغانستان، پاکستان و هند را فراهم می‌کند.
توسعه هر یک از این شاخه‌ها برای روسیه مهم است و با حل تعدادی از مشکلات همراه است. آذربایجان و ایران در حال توسعه زیرساخت‌های شاخه غربی کریدور شمال-جنوب هستند که علاوه بر افزایش گردش مالی روسیه با این کشورها، در آینده به ایجاد یک مسیر تجاری جایگزین جدید با هند، کشورهای خاورمیانه و آسیای جنوب شرقی منجر می‌شود. آذربایجان همچنین قصد دارد ظرفیت پست‌های بازرسی در مرزهای دولتی با روسیه را افزایش دهد.
توسعه مسیر شرقی کریدور شمال-جنوب کم اهمیت نیست، زیرا راه را برای تحویل کالا به ترکمنستان، ایران، هند، کشورهای آسیای مرکزی، خاورمیانه و شرق آفریقا باز می‌کند. همچنین شاخه ترانس خزر نیز نیازمند توسعه زیرساخت‌های بندری و مسیرهای دسترسی به بنادر حوزه خزر است.
با وجود برخی مشکلات سیاسی و اقتصادی، کریدور شمال-جنوب دارای ظرفیت بالایی است و می‌تواند به رقیب جدی کانال سوئز در حملونقل کالا از امارات به روسیه تبدیل شود. همچنین توسعه این کریدور به تنوع مسیرهای حملونقل و کاهش وابستگی به مسیرهای دریایی سنتی کمک می‌کند که به ویژه در شرایط بی‌ثباتی در دریای سرخ و کانال سوئز اهمیت زیادی دارد.
توسعه کریدور شمال-جنوب تاثیر قابل توجهی بر توسعه جغرافیای دوره شوروی دارد و فرصت‌های جدیدی را برای مناطق واقع در مسیر آن فراهم و به تقویت روابط اقتصادی با کشورهای شریک در استراتژی جدید توسعه روسیه کمک می‌کند.
رشد حجم بار در تمام کریدورهای حملونقل بین‌المللی از جمله شمال-جنوب، به عنوان یکی از شاخص‌های هدف منعکس‌کننده دستیابی به هدف ملی اقتصاد پایدار تعیین شده است. براساس برآوردها، تا سال ۲۰۳۰، این رقم از ۱.۰۱ میلیارد تن در سال ۲۰۲۱ به ۱.۵۲ میلیارد تن یعنی یک‌ونیم برابر افزایش می‌یابد. این رشد مطمئنا توسعه مناطق درگیر در کریدور شمال-جنوب را تحریک خواهد کرد. نخست منطقه آستاراخان بوده که یک گره کلیدی در روسیه است. توسعه زیرساخت‌های بندری، ساخت پایانه‌های جدید و مراکز لجستیکی، نوسازی راه‌آهن و مسیرهای جادهای به بنادر، همه باعث ایجاد مشاغل جدید، جذب سرمایه‌گذاری و انگیزه توسعه بخش‌های مرتبط اقتصاد می‌شود.
علاوه بر این، توسعه کریدور شمال-جنوب به اطمینان از اتصال حملونقل در مناطق جویای نیروی کار کمک خواهد کرد. در روسیه عدم تعادل در بازار کار وجود دارد. در برخی مناطق نیروی کار مازاد وجود دارد، در برخی دیگر هم کمبود است. توسعه زیرساخت‌های حملونقل، از جمله در چارچوب کریدور شمال-جنوب، تحرک جمعیت را افزایش می‌دهد، رفت‌وآمد و کار چرخشی را تسهیل و به رفع عدم تعادل در بازار کار کمک می‌کند.
همچنین توسعه کریدور شمال-جنوب برای مناطقی که دور از شریان‌های حملونقل اصلی کشور قرار دارند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ این امر مربوط به اورال و سیبری بوده که دسترسی کوتاه‌تر و راحت‌تری به بازارهای آسیای مرکزی، خاورمیانه و آسیای جنوب شرقی خواهند داشت. برای این مناطق، کریدور شمال-جنوب می‌تواند جایگزین واقعی کانال سوئز در هنگام تحویل کالا از امارات و سایر کشورهای خلیج فارس باشد.
توسعه کریدور شمال-جنوب همچنین به توسعه زیرساخت‌های شارژ وسایل نقلیه الکتریکی در بخش مسیر کمک خواهد کرد. باید توجه داشت که توسعه حملونقل الکتریکی به نوبه خود باعث توسعه صنایع مرتبط مانند تولید باتری، ایستگاه‌های شارژ و وسایل نقلیه الکتریکی خواهد شد.
این کریدور همچنین نقش مهمی در باز کردن ظرفیت ترانزیت و لجستیک منطقه فدرال قفقاز شمالی ایفا می‌کند. توسعه زیرساخت‌های حملونقل در این منطقه، از جمله در چارچوب کریدور شمال-جنوب، به تقویت روابط اقتصادی بین مناطق روسیه و همچنین بین روسیه و کشورهای قفقاز جنوبی، خاورمیانه و آسیای مرکزی کمک خواهد کرد.
این راهبرد به دنبال ایجاد یک فضای اقتصادی واحد در منطقه آزوف تا سال ۲۰۲۸، از طریق افزایش اتصال حملونقل کریمه و سواستوپل با مناطق جدید و همچنین مناطق کراسنودار، بلگورود، ورونژ و روستوف است. کریدور شمال-جنوب نقش مهمی در حل این مشکل ایفا خواهد کرد و ارتباطات حملونقل قابل اعتماد بین این مناطق را تضمین می‌کند.
البته علاوه بر شمال-جنوب، راهبرد مسکو به سایر کریدورهای بین‌المللی نیز توجه دارد که گسترش آن‌ها به توسعه فضای روسیه نیز کمک خواهد کرد. نخست، جهت شرقی از جمله محدوده راه‌آهن شرقی، مسیرها به بنادر حوزه خاور دور، پست‌های بازرسی زمینی در مرز دولتی با چین و مغولستان، پل‌های جادهای و راه‌آهن است. توسعه شاخه شرقی به تقویت روابط اقتصادی روسیه با چین، مغولستان و سایر کشورهای منطقه آسیا و اقیانوسیه کمک خواهد کرد، به طوری که در چارچوب توافق سه‌‍جانبه روسیه-چین-مغولستان، پروژه‌های حملونقل با هدف توسعه کریدور اقتصادی چین-مغولستان-روسیه اجرا می‌شود.
این استراتژی همچنین به افزایش بار در بنادر حوضه‌های آزوف-دریای سیاه و خاور دور اشاره می‌کند که با افزایش خرید منابع انرژی روسیه توسط ترکیه، هند و کشورهای جنوب شرقی آسیا مرتبط است. این رشد مستلزم گسترش زیرساخت‌های لجستیکی روسیه، نوسازی بنادر و رویکردها به آن‌ها است.
به طور کلی، توسعه کریدورهای حملونقل بین‌المللی، چه در جهت جنوبی و چه در جهت شرقی، به تقویت روابط اقتصادی روسیه با کشورهای دوست، تنوع بخشیدن به جریان صادرات و واردات، توسعه مناطق روسیه، ایجاد مشاغل جدید و جذب سرمایه‌گذاری کمک خواهد کرد. در مجموع برای درک کامل ظرفیت این کریدورها، حل تعدادی از مشکلات مرتبط با ظرفیت ناکافی زیرساخت حملونقل، موانع اداری و کمبود وسایل حملونقل ضروری است.