امنیت انرژی اروپا در گرو امنیت ایران

به گزارش خبرنگار اقتصاد معاصر؛ جنگ اسرائیل و ایران و آسیب‌های جزئی به زیرساخت‌های انرژی، تاکنون هیچ تاثیر قابل توجهی بر عرضه نفت خام در بازارهای منطقه‌ای یا جهانی نداشته است. ایران هفتمین تولیدکننده بزرگ این منبع در جهان است و در بین ۲۰ صادرکننده برتر قرار دارد. همچنین ظرفیت رشد قابل توجهی دارد.

در طول سال گذشته، تولید و صادرات نفت ایران با وجود تحریم‌های موجود ایالات متحده و محدودیت‌های تعیین شده توسط اوپک، افزایش یافته که بیش از ۹۰ درصد آن توسط شرکت‌های چینی خریداری شده است. 

حملات اسرائیل، به نمایندگی از بلوک غرب، تاکنون ظرفیت تولید و صادرات نفت ایران را هدف قرار نداده اما چنین سناریویی در صورت از سرگیری درگیری را نمی‌توان رد کرد. البته حملات اخیر در این حوزه عمدتا بر زیرساخت‌های ارائه‌دهنده خدمات به بازار داخلی، از جمله انبارهای سوخت و یک پالایشگاه در نزدیکی تهران، متمرکز بوده‌اند. بنابراین در صورت تشدید تنش، کاهش تولید نفت ایران بیشترین ضربه را به چین خواهد زد و قیمت‌های بازار جهانی نیز افزایش خواهد یافت.

طبق گزارش S&P Global، در صورت توقف کامل صادرات نفت ایران، قیمت نفت برنت می‌تواند تقریبا به ۱۲۰ تا ۱۳۰ دلار در هر بشکه برسد اما دسترسی به گاز طبیعی منطقه از قبل نیز کاهش یافته بود. این امر در درجه نخست به دلیل تعلیق تولید گاز در ۲ میدان از ۳ میدان گازی بزرگ اسرائیل، لویاتان و کاریش، در ۱۳ ژوئن به دلایل امنیتی است که هم بازار داخلی و هم کشورهای همسایه، مصر و اردن را تامین می‌کردند. علاوه بر این، یکی از تاسیسات میدان گازی پارس جنوبی، بزرگترین میدان گازی جهان که بین ایران و قطر مشترک است، هدف حملات اسرائیل قرار گرفت و فقط یکی از ۴ واحد تشکیل دهنده فاز ۱۴ این میدان آسیب دید که منجر به کاهش موقت ظرفیت تولید شد. این امر نگرانی‌هایی را در مورد مشکلات احتمالی تامین گاز برای بازار داخلی وسیع ایران و توانایی آن در صادرات گاز به کشور همسایه، عراق، در صورت تشدید تنش ایجاد کرد. 

همچنین، تشدید احتمالی درگیری در آینده می‌تواند خطر بستن تنگه هرمز به عنوان یک مسیر کلیدی برای تجارت جهانی نفت و گاز طبیعی مایع، توسط ایران را افزایش دهد. این آبراه تنها گذرگاهی است که کشورهای خلیج فارس را به اقیانوس آزاد متصل می‌کند و امکان صادرات منابع انرژی از منطقه، از جمله حدود ۳۰ درصد از مصرف جهانی نفت و بیش از ۲۰ درصد از گاز طبیعی مایع به بازارهای بین‌المللی را فراهم می‌کند. اکثریت قریب به اتفاق تانکرها و حامل‌های گاز طبیعی مایع که از این تنگه عبور می‌کنند، به کشورهای آسیایی و در درجه نخست چین، ژاپن، کره جنوبی و هند می‌روند. 

فقط بخشی از نفت منتقل شده از طریق تنگه هرمز، در صورت لزوم، می‌تواند به مسیرهای جایگزین یعنی خطوط لوله در عربستان سعودی و امارات متحده عربی منتقل شود اما این امر منجر به هزینه‌های بالاتر، زمان تحویل طولانی‌تر و ریسک قابل توجهی خواهد شد، زیرا این مسیر باید از دریای سرخ و تنگه باب المندب عبور کند که آن نیز در برابر حملات انصارالله یمن آسیب‌پذیر است. بنابراین، هرگونه بسته شدن یا محدود شدن ترافیک از طریق تنگه هرمز، تاثیر قابل توجهی بر دسترسی به نفت و گاز در بازارهای جهانی و قیمت کالاها خواهد داشت. با این حال، احتمال توسل ایران به این اقدام در شرایط کنونی کاهش یافته است. 

آسیب‌پذیری اروپا

در این میان، جنگ در غرب آسیا، حملات مداوم به زیرساخت‌های انرژی و خطر تاثیر جدی‌تر بر عملکرد بازارهای جهانی، چالش‌هایی را برای قاره اروپا ایجاد می‌کند. به دلیل جنگ در اوکراین و کنار گذاشتن واردات نفت و گاز از روسیه توسط اتحادیه اروپا، این قاره به پویایی بازار جهانی وابسته‌تر شده است. هرگونه افزایش پایدار یا قابل توجه در قیمت نفت و گاز می‌تواند وضعیت اقتصادی دشوار فعلی در کشورهای عضو اتحادیه اروپا را بدتر کند. محدودیت دسترسی به گاز نه فقط به دلیل هزینه‌های بالاتر واردات، بلکه به دلیل نیاز به پر کردن تاسیسات ذخیره‌سازی اروپا پیش از زمستان، مشکل‌ساز خواهد بود. 

از همین‌رو، تداوم و تشدید جنگ ایران و اسرائیل نگرانی‌هایی را در مورد افزایش قیمت نفت، گاز طبیعی و گاز طبیعی مایع (LNG) در اروپا و سراسر جهان ایجاد کرد. این امر فقط به خاطر ایران نیست، بلکه به این دلیل است که مسیرهای کشتیرانی در معرض خطر انسداد کامل قرار دارند. 

حتی بدون بستن تنگه هرمز که خلیج فارس، دریای عمان و دریای عرب را به هم متصل می‌کند، نگرانی‌ها منجر به افزایش بیش از ۱۰ درصدی قیمت نفت از زمان آغاز جنگ در ۱۳ ژوئن شد. همچنین قیمت گاز در اروپا نیز جمعه گذشته (۲۰ ژوئن) به بالاترین حد خود در سه ماه گذشته رسید و به ۴۱ یورو در هر مگاوات ساعت رسید. 

در جریان جنگ ایران و اسرائیل، آتش‌سوزی جزئی در تاسیسات متعلق به میدان پارس جنوبی نگرانی‌های فزاینده‌ای به وجود آورد؛ مبنی بر اینکه میادین گازی ایران احتمالا هدف قرار گیرند که این امر نه فقط بر قیمت‌ها و عرضه گاز در اروپا، بلکه بر اقتصاد این قاره همزمان با بحران تعرفه‌های ایالات متحده نیز تاثیر گذاشت. 

تشدید درگیری بین ایران و اسرائیل، تهدیدی برای بستن یکی از مهمترین مسیرهای کشتیرانی نفت و گاز جهان، تنگه هرمز بود. البته خطر کاهش تولید گاز با افزایش قیمت‌ها و اختلالات عرضه تشدید می‌شود. به باور کارشناسان، در صورت اوج‌گیری تنش‌ها، اگر تهدید ایران برای بستن تنگه هرمز عملی شود، قیمت نفت می‌تواند از ۱۰۰ دلار در هر بشکه فراتر رود. باید توجه داشت که هرچند تهدید به بستن تنگه هرمز عملی نشده اما برخی از نفتکش‌ها از عبور از تنگه هرمز خودداری و شرکت کشتیرانی فرانت‌لاین اعلام کرد که قراردادهای جدیدی را که مستلزم عبور از این آبراه باشد، نخواهد پذیرفت. علاوه بر این، شرکت‌های بیمه احتمالا هزینه‌های حمل و نقل را افزایش خواهند داد. 

در این شرایط، قطر به عنوان دومین صادرکننده بزرگ گاز طبیعی مایع (LNG) جهان، تلاش می‌کند تا ترانزیت محموله‌های خود را از طریق این تنگه به تعویق بیندازد. 

قطر در سال گذشته (۲۰۲۴) با صادرات ۱۴.۲ میلیارد متر مکعب، ۱۰ درصد از واردات گاز طبیعی مایع اروپا را به خود اختصاص داد. ایالات متحده با ۶۲.۸ میلیارد متر مکعب، سهم عمده‌ای از واردات LNG اروپا را به خود اختصاص داده و پس از آن روسیه با ۲۱.۸ میلیارد متر مکعب قرار دارد. نروژ نیز با ۶.۲ میلیارد متر مکعب و سایر کشورها با ۹.۱ میلیارد متر مکعب در صدر این فهرست قرار دارند. مصر نیز جزو صادرکنندگان به اروپا بود اما اکنون با بحران توقف صادرات مواجه است که به دلیل کمبود عرضه، به افزایش قیمت گاز در اروپا منجر شده است. 

در صورت توقف صادرات گاز قطر به دلیل پیامدهای جنگ ایران و اسرائیل؛ کشورها بلژیک، ایتالیا و لهستان بیشترین آسیب را خواهند دید، زیرا قطر بین ۳۸ تا ۴۵ درصد از نیازهای گاز طبیعی مایع آن‌ها را تامین می‌کند. در داخل اتحادیه اروپا نیز به دلیل جنگ در اوکراین، روندی برای جایگزینی گاز مایع روسیه با گاز قطر وجود دارد.

در نتیجه، هرگونه تشدید دوباره تنش بین ایران و رژیم صهیونسیتی و سرایت آن به بخش انرژی می‌تواند موجب افزایش ناگهانی قیمت نفت و نگرانی‌ها در مورد ترافیک کشتیرانی شود که در این صورت، قیمت‌های مصرف‌کننده، کمبود عرضه و رکود کشورهای واردکننده به ویژه اروپا بازتاب می‌یابد.