به گزارش خبرنگار اقتصاد معاصر؛ کشور ما یک کشور نیمه‌خشک است و به واسطه این خشکی سرزمینی، زمین‌های شور ما افزایش پیدا کرده است؛ البته بخشی از این شوری‌ها به دلیل خاصیت شور بودن ذاتی خود اراضی است و بخش دیگر آن مربوط به عوامل محیطی و انسانی است. با هدف فائق آمدن بر این شرایط، در سال ۱۳۸۰ ذیل سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، یک «مرکز ملی تحقیقات شوری» در استان یزد تاسیس شد. این مرکز دارای ایستگاه‌های تحقیقاتی متعددی در استان‌های خوزستان، گلستان، اصفهان، فارس و خراسان است. فرهاد دهقانی، به عنوان رئیس این مرکز، در گفت‌وگوی تفصیلی با «اقتصاد معاصر» شرایط شوری و شورورزی (اقدامات متناسب با شوری) در کشور را بررسی کرد، که در ادامه تقدیم خوانندگان می‌شود.
از همین مجموعه بیشتر بخوانید
+ پیگیری «نان کامل» در چه مرحله‌ای قرار دارد؟
+ اقداماتی که به خودکفایی گندم منجر شد/چالش‌های تولید گندم چیست؟
+ «ارزن اصلاح شده»؛ منبع غنی، اقتصادی و کم‌آب‌بر برای علوفه
اقتصاد معاصر: لطفا بفرمایید وضعیت شوری کشور به چه صورت است؟ آیا این شوری برای ما فرصت است یا تهدید؟ دنیا در این زمینه چه کار‌هایی انجام داده است؟
در ابتدا باید ببینیم اهمیت شوری برای ما چیست. نکته اصلی در رابطه با شوری این است که گیاهان مجبورند در مقابل شوری انرژی مصرف کنند و در ازای مصرف انرژی، کاهش عملکرد خواهند داشت. پس از دید ما اهمیت شوری به این دلیل است که منجر به کاهش تولید می‌شود. معمولا کاهش تولید نیز همراه با کاهش راندمان مصرف آب است. این دو منظر بیانگر اهمیت اقتصادی شوری است. اراضی و منابع آب در بسیاری از نقاط کشور ذاتا شور هستند؛ اقلیم نیز به افزایش این موضوع دامن زده است و هم از لحاظ سطح اراضی، هم از لحاظ کیفیت منابع آب شورتر شده‌ایم. در مقابل جمعیت نیز افزایش پیدا کرده و مصرف آب در بخش شرب و بهداشت بالا رفته است و به یک رقیب سرسخت برای آب کشاورزی تبدیل شده است. پس بطور طبیعی به سوی اراضی شورتر و منابع آب با کیفیت پایین‌تر در حرکت هستیم.
اقتصاد معاصر: ممکن است منطق مقابله با این شرایط را توضیح بدهید؟
در دنیا با این موضوع به دو صورت برخورد می‌کنند؛ برخورد و راهبرد اول مدیریت شوری است. یعنی با مصرف آب بالاتر و استفاده از اصلاح‌کننده‌های شیمیایی، مانع شور شدن خاک می‌شوند. همچنین از ارقامی با تحمل شوری بالاتر استفاده می‌کنند و با این راهکار‌ها شوری را مدیریت می‌کنند. البته با اینکه در این راهکار، کاهش عملکرد وجود دارد ولی سطح اقتصادیِ نسبی از تولید دارند و بهره‌وری خود را نگه می‌دارند که این کار معمولا هزینه بالاتری دارد.
خوشبختانه ما در کشاورزی خیلی از مناطق کشور به این دلیل که از ابتدا درگیر مسائل شوری بودیم، یک دانش بومی انباشته در استان‌هایی مثل اصفهان، کرمان، یزد و خراسان‌ها داریم و علم نیز به کمک آنها شتافته و در سطح اقتصادی، دارای کشاورزی هستیم؛ اما از طرف دیگر با افزایش جمعیت روبه‌رو هستیم و حتما باید مدیریت و روش جدیدی به کار بگیریم. این بحث با اصطلاح «شورورزی» مطرح شده است. یعنی به غیر از مساله منابع آب و خاکی که ذاتا در بخش کشاورزی ما وجود دارد، نگاهی به منابع آب و خاک بسیار شور خود داشته باشیم. گیاهانی وجود دارند که تحمل شوری بسیار بالایی دارند و سیستم‌هایی تعریف شده‌اند که شامل این نوع گیاهان شورزی و همچنین دامی که بتواند از این گیاهان استفاده کند و همچنین آبزی‌پروری می‌شود. این سیستم با قرار دادن این سه جزء در کنار یکدیگر، در پی پایداری اقتصادی است.
اقتصاد معاصر: چقدر از اراضی کشور با مساله شوری مواجه هستند. این مطلب پایش شده است؟
موسسه تحقیقات خاک و آب، مرجع نقشه‌ها و بررسی‌های اراضی شوری کشور است. تقریبا از اراضی تحت کشت کشور حدود ۱۰ میلیون هکتار در سطوح مختلف درگیر شوری هستند، که این میزان حدود ۵۰ درصد از کل اراضی سطح کشت (۱۸ میلیون هکتار) کشور است.
نکته‌ای که ممکن است کمتر در مباحث مطرح شود این است که وقتی بحث بهره‌برداری از خاک شور می‌شود، مهم آبی است که در اختیار شماست. اگر آب شیرین باشد، می‌توانید هر سطح شوری از خاک را اصلاح کنید. یعنی در بهترین حالت، شوری خاک، نزدیک به شوری آب آبیاری می‌شود. این یک قانون کلی است. در کشورِ ما منابع آبی شیرین که بتوانیم از آنها استفاده زیادی به عمل بیاوریم کم است. فقط در خوزستان این اتفاق می‌افتد و آب کارون اراضی شور را شیرین می‌کند. در سایر مناطق، آب شور است و به همین دلیل نیازمند مدیریت تلفیقی از هر دو نوع هستیم.
خوشبختانه امروز در بُعد تحقیق در مسائل شوری و در بخش اول که مدیریت شوری در کشاورزی نرمال است، دانشگاه‌ها و اکثر موسسات تحقیقاتی سازمان تحقیقات درگیر این موضوع شده‌اند و روی این مساله کار می‌کنند. ما دارای ۴۰ سال سابقه تحقیقاتی و دانش بومی بسیار خوب هستیم ولی بحث شورورزی و برداشت و استفاده پایدار اقتصادی از اراضی با شوری بالا، موضوع جدیدی است و مرکز ملی تحقیقات شوری اندکی بصورت انحصاری به این موضوع ورود پیدا کرده است. خوشبختانه با کمک بخش خصوصی قدم‌های ابتدایی در جهت داشتن پایلوت‌هایی که سایرین آن را ببینند و تشویق شوند، برداشته شده است و حرکت رو به جلوی داریم.
اقتصاد معاصر: به نظر می‌رسد موضوع خاک‌های شور و استفاده از آنها یک فرایند پیچیده است، زیرا باید با کمترین هزینه ورودی، بیشترین خروجی را داشته باشیم و بتوانیم هم در حوزه دام و هم حوزه زراعت و آبزی‌پروری و سایر مسائل مرتبط بصورت تلفیقی از این فرصت استفاده کنیم؛ پس در نتیجه اگر این شاخصه‌هایی که فرمودید در کنار یکدیگر قرار گیرند، این موضوع یک تهدید برای کشور نیست.
هرچه منابع ما شورتر می‌شود، دانش‌بنیان بودن کشاورزی در آن اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. معمولا این اراضی از لحاظ زیست‌محیطی بسیار حساس هستند. یعنی اگر اشتباهی صورت گیرد و آب شور به زمین وارد شود، نه‌تن‌ها محصولی به دست نخواهد آمد، بلکه اراضی نیز از لحاظ زیست‌محیطی ضربه می‌بینند. بهتر است شرکت‌های دانش‌بنیان و فارغ‌التحصیلان کشاورزی در این زمینه ورود پیدا کنند تا بعد‌ها مشکلات زیست‌محیطی نداشته باشیم و بتوانیم بهره‌برداری اقتصادی داشته باشیم.
سازمان یک کار بزرگ انجام داده است؛ بسیار مهم است که سیاستگذار کشور در سیاست‌های بالادستی خود هدفی را تعریف کرده تا بعد‌ها آن را در پایین‌دست اجرایی کند. خوشبختانه برای اولین بار علاوه بر کشاورزی نرمال، بهره‌برداری از آب‌های نامتعارف به عنوان یک منبع آب که باید از آن بهره‌برداری کنیم و همچنین خود اصطلاح شورورزی، در برنامه هفتم توسعه ذکر شده‌اند. این نکته مهمی است و امیدوارم که در مرحله بعدی تبدیل به قوانین اجرایی شده و به عرصه ورود پیدا کنند. این کار، قدم مثبتی است و به نظر می‌رسد که نتیجه ارجاعات بسیاری است که در رابطه با این دو مفهوم، از طریق سازمان اتفاق افتاده است.
اقتصاد معاصر: پس خوشبختانه گفتمان‌سازی در دو سال اخیر دارد خودش را نشان می‌دهد!
واقعا این گفتمان‌سازی به نتیجه خوبی رسیده است. خوشبختانه حدود دو ماه پیش معاونت زراعت وزارتخانه نیز اعلام کرد در صدد ایجاد کمیته شورورزی است.
اقتصاد معاصر: آیا شما بر روی اصلاح ارقام نیز نقشی دارید؟
روی اصلاح ارقام در موسسه اصلاح بذر یا موسسات مربوطه کار می‌شود و ما در این زمینه مصرف‌کننده دانش فنی آنها هستیم ولی در بحث گیاهان شورپسند و اهلی کردن آنها، بانک اطلاعاتی بسیار قوی در موسسه جنگل و مرتع داریم که کار‌های زیادی بر روی گیاهان شورپسند انجام داده‌اند. در مفهوم عرصه منابع طبیعی و نه عرصه تولید فشرده و اقتصادی، اطلاعات آنها را می‌گیریم و روی گیاهانی که ممکن است در آینده در شورورزی مورد استفاده قرار گیرند، کار‌های اصلاحی انجام می‌دهیم. به عنوان مثال در رابطه با «کینوا» که جزو اولین محصولات بین‌المللی بود بانک ژن آن را در کشور تشکیل دادیم، و دو رقم معرفی کردیم. در نوبت بعدی اندکی بر روی «سالیکورنیا» و «ارزن پادزهری» کار‌های اصلاحی انجام دادیم. یعنی بر روی سه گیاهی که فعلا از منظر ما در اولویت توسعه در شورورزی هستند، کار‌های اصلاحی انجام داده‌ایم ولی سایر گیاهانی که در بخش کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرند، متولی دارند و نیازی به موازی‌کاری ندارند. ما نیاز‌های خود را اعلام می‌کنیم و از ارقام آنها نیز استفاده می‌کنیم.
اقتصاد معاصر: در این حوزه سرمایه‌گذاری روی کدام داروی گیاهی بهتر است؟
تحمل شوری گیاهان دارویی اقتصادی در محدوده بالایی نیست و حداکثر معادل ۱۰ دسی‌زیمنس است. تنها روی سه‌چهار گیاهی که تحمل شوری خوبی دارند (مثل خارمریم) کار کرده‌ایم. با خود وزارتخانه نیز در این رابطه هماهنگی‌هایی داشته‌ایم.
اقتصاد معاصر: دام برتر در حوزه اراضی شور شتر است؟
بله!
اقتصاد معاصر: آیا فقط شتر است؟
خود ارقام بومی ما مثل بز‌های بوشهر و گاومیش‌های سیستان نسبت به دام‌های وارداتی تحمل بالاتری دارند. شتر در راس این دام‌ها قرار می‌گیرد و دامی استراتژیک است. حتی پدافند غیرعامل، برنامه‌ای برای شتر دارد. اگر تنها بتوانیم همین دام را نیز جلو ببریم، کمک بسیار ویژه‌ای به ما می‌کند! البته قابل ذکر است که در حوزه دام فقط همکار موسسه علوم دامی هستیم، زیرا این موضوع نیازمند تخصصی ویژه است. همچنین در رابطه با گیاهانی که روی آنها کار می‌کنیم تا دریابیم چگونه وارد جیره شوند نیز نیازمند همکاری موسسات مربوطه هستیم. آنها تعیین‌کننده نوع و روش مصرف این گیاهانی هستند که به عنوان «علوفه شورزیست» معرفی می‌شوند.
اقتصاد معاصر: کدام کشور در حوزه شورورزی پیشرو است؟
در بحث شوریِ محدودکننده در کشاورزیِ نرمال، آمریکا، مصر و چین و در بحث شورورزی و استفاده از گیاهان شورزیست، هند و پاکستان پیشرو هستند. همچنین یک مرکز بین‌المللی در دبی نیز بصورت تخصصی روی گیاهان شورزیست کار می‌کند که پیش‌تر همکاری بیشتری با آنها داشتیم و امروزه اندکی این همکاری کمتر شده است.
اقتصاد معاصر: با توجه به برنامه توسعه هفتم، آخرین تحلیل شما در حوزه مسائل مرتبط با شوری، اراضی شور و شورورزی چیست؟
گمان می‌کنم در حال حاضر با اینکه محدودیت‌های شدیدی به سبب شوری در بهره‌وری اتفاق افتاده، باید از این فرصت استفاده کنیم. کنترل منابع آب در اختیار وزارت نیرو است و باید هماهنگی‌هایی اتفاق بیفتد، زیرا با این نحوه مدیریتی که انجام شده، با کاهش کیفیت مواجه شده‌ایم و مشکلاتی ایجاد شده است. در اراضی شوری که کشاورزی نرمال در آنها انجام می‌شود، نیازمند حرکت به سوی دانش‌بنیان شدن هستیم. یکی از روش‌هایی که می‌توانیم بهره‌وری خود را در این زمینه بالا ببریم، استفاده از تکنولوژی‌های نوین است. خوشبختانه در زمینه بذر وضعیت مناسبی داریم ولی در رابطه با ماشین‌آلاتی که در این زمینه مورد استفاده قرار می‌گیرند، جای پیشرفت داریم.
در زمینه شورورزی نیز برنامه‌ای پنج ساله داریم که در مرحله اول ۱۰۰ هکتار و در مراحل بعدی تا ۱۰۰ هزار هکتار توسعه شورورزی اتفاق خواهد افتاد. عملیاتی شدن مفاهیمی که در برنامه هفتم وجود دارد باید در اولویت قرار بگیرند تا بتوانیم پس از ۵ سال ارزیابی به عمل بیاوریم تا بدانیم به چه میزان می‌توانیم به آن متکی باشیم و سهم محصولات شورورزی را در امنیت غذایی کشور بالا ببریم.
«اقتصاد معاصر» بررسی می‌کند؛
با توجه به شرایط کشور و تجربه سنوات گذشته، ضرورت دارد دولت در اتخاذ هر تصمیماتی که مسائل آن با زندگی مردم عجین شده است، ظرافت به خرج دهد، پیوست رسانه‌ای داشته باشد و حتما نسبت به اقناع مردم اهتمام کند.
«اقتصاد معاصر» گزارش می‌دهد؛
با انتشار گزارش اشتغال و بیکاری تابستان از سوی مرکز آمار، کارنامه دولت سیزدهم در بازار کار بسته شد تا شاخص‌ها نشان دهند که دولت قبل در زمینه ایجاد اشتغال و کاهش بیکاری چه نمره‌ای می‌گیرد.
وزارت انرژی آمریکا اعلام کرد؛
به اذعان وزارت انرژی آمریکا نزدیک به یک‌سوم تجارت دریایی نفت جهان از طریق تنگه‌ای انجام می‌شود که در جنوب ایران قرار دارد و در باریک‌ترین نقطه تنها ۲۱ مایل عرض دارد.
بررسی آمارهای وزارت بازرگانی پاکستان نشان می‌دهد؛
آمارهای وزارت بازرگانی پاکستان نشان می‌دهند که صادرات ایران به این کشور در ۹ ماهه نخست سال جاری میلادی با رشد ۲۱ درصدی مواجه شده و به بیش از ۷۷۰ میلیون دلار رسیده است.
صابر جعفروندآذر، کارشناس ارشد بازار سرمایه
پیشنهاد و تجویز راهبردی در حوزه بورس، تدوین چارچوب‌های اولیه برای نهادی‌سازی غیردستوری و غیرحاکمیتی با استفاده از آرا و مشارکت اهل فن و انعطاف و انطباق نهادهای نظارتی و ارکان بازار سرمایه است.
گیتی صادقیان، پژوهشگر اقتصادی
بررسی تاثیر سیاست پولی نشان می‌دهد که سه کسری در ایران برقرار است اما سیاست پولی بر سازوکار شکل‌گیری این کسری‌ها بی‌تاثیر تلقی می‌شود.
محمدامین حق‌گو، کارشناس اقتصادی
کنترل تورم به دو دلیل اصلی به مهم‌ترین مساله اقتصاد ایران بدل شده است؛ دلیل نخست اینکه ارتباط مستقیمی بر معیشت و سفره مردم دارد و دلیل دوم نیز به کارخانه‌های تولیدی و صنعتی باز می‌گردد که در شرایط تورمی، کل زنجیره تولید به واسطه نوسانات قیمتی در تامین مواد اولیه و قیمت نهایی، دچار آسیب می‌شود.
حسن حیدری، کارشناس اقتصادی؛
مالکیت بانک‌ها، دخالت دولت در صنعت بانکی و معماری نظام حکمرانی شرکتی در بانک‌ها از ریشه‌های اصلی ناترازی بانک‌ها محسوب می‌شود.
عضو کمیسیون برنامه و بودجه در گفت‌وگو با «اقتصاد معاصر»؛
عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس با بیان اینکه امکان ندارد مالکان خودروهای لوکس برای اخذ مالیات قابل شناسایی نباشند، گفت: نظرات کارشناسی در قیمت‌گذاری خودروهای لوکس مشخص است و اگر اخذ مالیات رخ نمی‌دهد از تعلل وزارت اقتصاد و سازمان مالیاتی است.
عضو هیات رئیسه اتاق بازرگانی ایران و چین در گفت‌وگو با «اقتصاد معاصر»؛
عضو هیات رئیسه اتاق مشترک بازرگانی ایران و چین ضمن تشریح مزیت‌های بازار ارز توافقی، بهبود روند بازگشت ارز حاصل از صادرات فعالان اقتصادی را به عنوان یکی از ویژگی‌های این بازار معرفی کرد.
