نبرد ایران با ناامنی غذایی؛ آیا سیاست‌های فعلی کارآمدند؟

به گزارش خبرنگار اقتصاد معاصر؛ امنیت غذایی به معنای دسترسی همه مردم، در همه زمان‌ها، به غذای کافی، سالم و مغذی است که نیازهای تغذیه‌ای آن‌ها را برای داشتن یک زندگی سالم و فعال برآورده کند. در جهان امروز، این مفهوم نه‌ فقط به تولید مواد غذایی، بلکه به ثبات عرضه، توان اقتصادی برای خرید، کیفیت و سلامت غذا نیز وابسته است. 

به همین سبب و با توجه به رشد جمعیت، تغییرات اقلیمی، بحران‌های ژئوپلیتیکی و چالش‌های اقتصادی، امنیت غذایی به یکی از مسائل حیاتی برای همه دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی تبدیل شده است. 

ایران و چالش‌های تامین امنیت غذایی   

ایران به عنوان کشوری با تنوع اقلیمی و ظرفیت‌های گسترده کشاورزی، توان تولید بخش زیادی از نیاز غذایی خود را دارد. بر اساس آمارها، تولید سالانه محصولات کشاورزی ایران حدود ۱۳۰ میلیون تن است که در زمین‌های زراعی، باغ‌ها، مراتع و حتی دریاها حاصل می‌شود. با وجود این ظرفیت‌ها، چالش‌هایی امنیت غذایی کشور را تهدید می‌کنند.   

چالش‌هایی که امنیت غذایی را تهدید می‌کنند 

یکی از مشکلات اصلی در ایران، کاهش بارندگی و بحران آب است که مستقیما بر تولید محصولات کشاورزی تاثیر گذاشته و وابستگی کشور به واردات برخی اقلام اساسی مانند گندم، برنج و دانه‌های روغنی را افزایش داده است. 

علاوه بر این، تحریم‌های اقتصادی و نوسانات ارزی نیز هزینه واردات نهاده‌های دامی، بذر و تجهیزات کشاورزی را افزایش داده که باعث بالا رفتن قیمت محصولات نهایی و کاهش دسترسی خانوارها به غذای کافی و سالم شده است. 

وضعیت بازار محصولات کشاورزی در هفته‌های اخیر، امنیت غذایی را بیش از گذشته تهدید می‌کند، چراکه عدم مدیریت درست وزارت جهاد کشاورزی و عدم نظارت دقیق و رصد بازار، علاوه‌بر گرانی محصولات کشاورزی، برخی از اقلام را هم با کاهش عرضه روبه‌رو کرده است. این مساله نه فقط موجب نارضایتی مردم می‌شود، بلکه گرانی‌ها مکرر می‌تواند قدرت خرید مردم را کاهش داده و توان خرید محصولات کشاورزی که اساسی‌ترین اقلام زندگی هستند را از آنها بگیرد. 

نگاهی به امنیت غذایی در سایر کشورها 

کشورهای اروپایی با تکیه بر تحقیقات علمی، فناوری‌های نوین کشاورزی و سیاست‌های حمایتی توانسته‌اند امنیت غذایی پایداری ایجاد کنند. در این منطقه، حمایت‌های دولتی از کشاورزان، توسعه کشاورزی ارگانیک و سرمایه‌گذاری در هوش مصنوعی برای بهینه‌سازی مصرف آب و کود از جمله راهکارهای موثر بوده است.

اتحادیه اروپا همچنین برنامه‌هایی برای کاهش ضایعات غذایی و توزیع عادلانه مواد غذایی اجرا می‌کند که تاثیرات قابل توجهی داشته است.   

آمریکا نیز به عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان محصولات کشاورزی جهان، از تکنولوژی‌های پیشرفته برای افزایش بهره‌وری، اصلاح ژنتیکی گیاهان و مکانیزاسیون کشاورزی استفاده می‌کند. این کشور با سیاست‌های حمایتی، کشاورزان را به کشت محصولات استراتژیک و صادرات‌محور تشویق کرده و با وجود بحران‌های جهانی، همچنان توانسته تا امنیت غذایی خود را حفظ کند. با این حال، نابرابری اقتصادی در داخل این کشور باعث شده که دسترسی گروه‌های کم‌درآمد به غذای سالم همچنان یک چالش تلقی شود. 

در کشورهای در حال توسعه، از جمله مناطق آفریقا و جنوب آسیا، ناامنی غذایی یکی از چالش‌های اساسی است. فقر، کمبود زیرساخت‌های کشاورزی، جنگ و درگیری‌های داخلی، تغییرات اقلیمی و کمبود آب باعث شده که میلیون‌ها نفر در این مناطق به غذا دسترسی نداشته باشند. بسیاری از کشورهای آفریقایی همچنان وابسته به کمک‌های غذایی بین‌المللی هستند اما برخی دولت‌ها با سرمایه‌گذاری در کشاورزی پایدار، بهینه‌سازی مدیریت منابع آب و گسترش شبکه‌های توزیع غذا، سعی در بهبود وضعیت امنیت غذایی خود دارند.   

چین نیز به عنوان پرجمعیت‌ترین کشور جهان، از سیاست‌های سخت‌گیرانه در مدیریت زمین‌های کشاورزی، تحقیق و توسعه در حوزه بیوتکنولوژی و افزایش بهره‌وری استفاده کرده تا وابستگی خود به واردات مواد غذایی را کاهش دهد. این کشور با ایجاد ذخایر استراتژیک مواد غذایی، بحران‌های احتمالی را مدیریت می‌کند و همزمان بر افزایش سطح درآمد روستاییان برای بهبود دسترسی مردم به غذای سالم تاکید دارد.   

مقایسه ایران با سایر کشورها 

در مقایسه با کشورهای توسعه‌یافته، ایران همچنان با چالش‌هایی مانند کمبود منابع آبی، وابستگی به واردات و ضعف در زیرساخت‌های کشاورزی روبه‌رو است. با این حال، تجربه کشورهایی مانند چین، آمریکا و اتحادیه اروپا نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری در فناوری‌های کشاورزی، سیاست‌گذاری هوشمندانه و تقویت همکاری‌های بین‌المللی، می‌تواند تاثیر به سزایی در بهبود امنیت غذایی کشور داشته باشد.   

در همین راستا امیر وحیدی، پژوهشگر حوزه کشاورزی در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصاد معاصر، با اشاره به راهکارهای بهبود امنیت غذایی کشور بیان کرد: «افزایش بهره‌وری آب و خاک، با توسعه روش‌های نوین آبیاری و کشت‌های مقاوم به خشکی می‌تواند یکی از راهکارهای بهبود امنیت غذایی کشور باشد؛ چراکه معضل کمبود بارش‌ها و کم‌آبی کشور در آینده، از اصلی‌ترین مواردی هستند که امنیت غذایی کشور را تهدید می‌کنند.» 

وی همچنین افزود: «کاهش وابستگی به واردات با حمایت از تولید داخلی و توسعه کشاورزی دانش‌بنیان، ایجاد ذخایر استراتژیک غذایی برای مقابله با بحران‌های احتمالی و نوسانات قیمتی، حمایت از کشاورزان و زنان روستایی برای تقویت تولید داخلی، کاهش فقر غذایی و همکاری با بخش خصوصی برای توسعه روش‌های نوین کشاورزی و مدیریت زنجیره تامین غذا، از دیگر مواردی هستند که در بهبود امنیت غذایی کشور موثر خواهند بود.» 

این پژوهشگر حوزه کشاورزی بیان کرد: «وزارت جهاد کشاورزی باید نسبت به مساله امنیت غذایی اهتمام ویژه داشته باشد و رویکردهای مناسبی را برای آن اتخاذ کند.» 

وی در پایان گفت: «با اجرای این سیاست‌ها و بهره‌گیری از تجربیات جهانی، کشورمان می‌تواند مسیر پایدارتری را برای تامین امنیت غذایی و کاهش آسیب‌پذیری در برابر بحران‌های داخلی و خارجی طی کند.»